THỰC TRẠNG CỦA NỀN TƯ PHÁP CẤP HUYỆN (Ls Ngô Ngọc Trai)

Thực trạng của nền tư pháp cấp huyện

Luật sư Ngô Ngọc Trai

Posted by adminbasam on 06/10/2016

https://anhbasam.wordpress.com/2016/10/06/10-335-thuc-trang-cua-nen-tu-phap-cap-huyen/

Hôm 3/10 người ta phát hiện ông Viện trưởng viện kiểm sát huyện Quốc Oai, Hà Nội bị đâm ba vết thương trên người trong phòng làm việc. Nhiều nghi vấn cho rằng một kẻ nào đó đã bị đối xử bất công và xâm hại quá đáng nên đã làm liều. Nhưng sau khi được cấp cứu và hồi tỉnh lại ông viện trưởng khai rằng đã tự gây thương tích cho mình.

Đây mới chỉ là lời khai ban đầu trong tình trạng tinh thần chưa ổn định nên có thể thay đổi. Nhưng dù thế nào đi nữa thì đây cũng là sự việc đáng chú ý, bộc lộ cho thấy tồn tại mối bất ổn trong hoạt động của nền tư pháp cấp địa phương là cấp huyện ở Việt Nam.

Cấp huyện có gì đặc biệt?

Một đặc điểm nổi bật ở các địa bàn cấp huyện lâu nay đó là chính quyền quá mạnh trong khả năng chi phối áp đặt đối với dân chúng.

Các thiết chế như Ủy ban nhân dân huyện, Công an huyện, Tòa án huyện, Viện kiểm sát huyện, Mặt trận tổ quốc huyện, Hội đồng nhân dân huyện, Huyện ủy… tất cả là những phân nhánh hợp thành tạo nên một chính quyền huyện.

Các thiết chế này về nguyên tắc có chức năng kiểm tra giám sát lẫn nhau, qua đó quyền lợi của dân chúng ngõ hầu được bảo vệ. Ví như Hội đồng nhân dân giám sát Ủy ban nhân dân và các thiết chế khác, hay như Viện kiểm sát có vai trò kiểm sát hoạt động điều tra và xét xử.

Nhưng thực tế vì nhiều lý do, yếu tố giám sát kiểm soát phòng ngừa lẫn nhau hầu như mất tác dụng. Khiến cho lối hành xử lạm quyền làm sai xâm phạm quyền lợi người dân là phổ biến.

Về hội đoàn thì chỉ có các hội do chính quyền lập ra để tập hợp các thành phần dân chúng là được phép hoạt động, và các hội này là cánh tay nối dài của cấp chính quyền khiến cho chính quyền toàn trị mạnh thêm lên so với dân chúng.

Ở các huyện thì lại thiếu vắng những định chế dân chủ bảo vệ dân quyền như luật sư, nhà báo hay các nhà hoạt động xã hội. Thiếu vắng các doanh nhân lớn, các nhà trí thức có uy tín tên tuổi sinh sống ở các huyện. Điều này khiến cho khả năng lên tiếng phản ánh về các vấn đề trong dân chúng gặp nhiều khó khăn.

Cho nên tóm gọn lại là chính quyền quá mạnh so với người dân. Và trong nhiều vụ việc thì thường người dân phải cam chịu khuất phục trước cường quyền.

Hệ lụy cho tư pháp

Cỗ máy tư pháp là một bộ phận cấu thành của bộ máy chính quyền cho nên cũng có thể nói là ngành tư pháp quá mạnh so với từng bị can bị cáo.

Thực tế thì mỗi bị can bị cáo nhỏ bé như con sâu cái kiến trước một nền tư pháp cấp huyện như vậy.

Việc các cơ quan tư pháp cấp huyện quá mạnh so với từng bị can bị cáo thì có ảnh hưởng gì tới việc thực thi công lý? Tư pháp mạnh chẳng phải sẽ giúp thực thi công lý tốt hơn hay sao?

Thực tế không đơn giản, không phải cứ làm sai thì phải chịu, cứ có tội thì phải đi tù. Nhiều kẻ phạm tội thừa hiểu cái nguyên lý nhân quả đó và sẵn sàng chấp nhận gánh chịu.

Song nền tư pháp quá mạnh lại lạm quyền và làm tình làm tội con người ta. Nó moi móc kiếm chác từ mỗi bị can bị cáo, khiến cho nhiều người tán gia bại sản khi lâm vào vòng lao lý không lối thoát.

Nhiều trường hợp bị bắt nhốt và khi ở trong trại thì bị làm tình làm tội đủ điều. Ví như cho ăn cơm như ăn cám lợn. Một bị can cho tôi biết khi bị giam ở công an huyện Thanh Oai thuộc Hà Nội người ta băm rau trộn cơm cho mỗi suất ăn như cám lợn.

Hoặc có trường hợp bị hành hạ đánh đập đến tử vong như Đỗ Đăng Dư ở huyện Chương Mỹ vì gia đình không thường xuyên quan tâm gửi tiền và quà vào.

Nhiều trường hợp chỉ liên quan này nọ nhưng cũng bị sách nhiễu triệu tập nhiều lần lấy lời khai, đe dọa khởi tố, khiến ảnh hưởng đến công việc sự nghiệp.

Cho nên ở nền tư pháp cấp huyện không đơn giản là có tội thì phải bị đi tù, mà vì quyền hành quá lớn không bị giám sát nên nó còn làm tình làm tội và làm tiền con người ta, khiến cho tư pháp méo mó, công lý ngả nghiêng.

Thực trạng tư pháp huyện

Hiện không có dữ liệu thống kê đánh giá hay nghiên cứu khoa học nào về năng lực thực thi công lý của các nền tư pháp cấp huyện ở Việt Nam, nhưng có thể nhận định là còn rất nhiều vấn đề bất cập tồn tại.

Hãy hình dung về năng lực thực thi công lý của các cơ quan tư pháp huyện Mường Tè của tỉnh Lai Châu, huyện Mường Lát của tỉnh Thanh Hóa, hay huyện Mường Nhé của tỉnh Điện Biên sẽ cho ta nhiều suy ngẫm.

Môi trường pháp lý ở những nơi đó hẳn không thân thiện thuận lợi cho việc bảo vệ các quyền công dân. Người dân chắc cũng chẳng nghe nói đến công lý bao giờ.

Để giảm đi tình trạng lạm quyền làm sai, để bị can không trở thành nạn nhân của nền tư pháp bất công thì phải yêu cầu các nhánh trong bộ máy chính quyền phải làm tốt công việc kiểm soát phòng ngừa lẫn nhau.

Đó là giải pháp khả dĩ có thể làm ngay vì đó là các thiết chế có sẵn và nguồn nhân lực sẵn có, như thiết chế Viện kiểm sát, hay Đoàn Đại biểu quốc hội, Đại biểu hội đồng nhân dân các cấp. Các thiết chế này có chức năng giám sát nhưng lâu nay làm kém nên để xảy ra tiêu cực. Còn khi làm tốt vai trò thì một bị can gặp bất công có thể tìm đến các thiết chế này để được bênh vực bảo vệ.

Ngoài ra là cần tạo điều kiện cho sự phát triển của các thiết chế dân chủ như luật sư, nhà báo hay các Hội đoàn xã hội dân sự. Bằng cách sửa luật dẹp bỏ các rào cản hoạt động, kiến tạo môi trường thân thiện thuận lợi để các hội nghề nghiệp này phát triển.

Người dân phải được quyền thành lập các hội đoàn xã hội dân sự để tìm kiếm cơ chế hữu hiệu tự bênh vực bảo vệ quyền lợi, thay vì tham gia một cách hình thức vào các hội đoàn do chính quyền lập ra. Sự lớn mạnh của xã hội dân sự sẽ là một đối trọng để công quyền giảm tránh việc lạm quyền.

Tựu chung lại là cần nhìn ra được những vấn đề của nền tư pháp cấp huyện, cải thiện nó giúp tạo lập cơ chế hiệu quả để cho người bị bất công được bảo vệ. Tránh để tồn tại sự bế tắc quẫn bách làm liều, như trong vụ việc của ông Viện trưởng Viện kiểm sát huyện Quốc Oai mới đây.