Ngọc
Lan/Người Việt
October 18, 2016
WESTMINSTER,
California (NV) –
“Tôi không chỉ là một thiếu niên, tôi còn là một người tù khổ sai, một người
không quốc tịch Mỹ. Tôi đến Mỹ hai năm trước khi bị vào tù, không nói được tiếng
Anh. Nhưng từ trong nhà tù, tôi đã lấy được GED, và bằng cao đẳng… Tôi từng
nghĩ khi mãn hạn tù, tôi có thể hoàn toàn là một con người mới. Nhưng hiện tại,
tôi lửng lơ trong tình trạng có thể bị trục xuất bất cứ lúc nào. Tôi được trả tự
do, nhưng tôi phải sống cuộc đời bất định, bởi vì một ngày nào đó, người ta có
thể bắt tôi phải xa lìa vợ tôi, gia đình tôi.”
Tùng
Nguyễn, một người Việt không tổ quốc trên đất Mỹ. (Hình: Ngọc Lan/Người Việt)
Ðó
là những gì Tùng Nguyễn bắt đầu phần nói chuyện của mình trước các nhà lập pháp
tại Quốc Hội Mỹ ở Washington, DC, hôm 28 Tháng Chín như thế, trong chương trình
lên tiếng góp phần vào việc đề nghị có những thay đổi cho một điều luật được ký
từ 20 năm trước liên quan đến việc trục xuất người phạm tội sau khi thụ án, do
trung tâm Southeast Asia Resource Action Center (SEARAC) đề xướng.
Ngược
dòng quá khứ
Năm
1993, ở tuổi 16, Tùng bị bắt vào tù vì liên đới đến một vụ giết người, dù Tùng
không phải là hung thủ.
Bản
án “25 năm đến chung thân vì tội giết người cấp độ 1” được ấn lên người chàng
trai chưa kịp đến tuổi trưởng thành một cách lạnh lùng.
Theo
luật, ở lứa tuổi 16, đúng ra Tùng phải được đưa vào tù dành cho trẻ vị thành
niên, và đến 25 tuổi sẽ được về nhà. Thế nhưng, với những nghịch lý mà không phải
ai cũng có điều kiện và sự hiểu biết để đòi lấy công bằng, Tùng bị đưa thẳng
lên “nhà tù lớn” với bản án không đổi là 25 năm đến chung thân.
Tuy
nhiên, với những thay đổi tích cực mà Tùng làm được trong thời gian ở tù, đến
năm 2011, anh là tù nhân duy nhất được Thống Ðốc California Jerry Brown ký lệnh
tha ngay lập tức sau 18 năm thụ án.
Tùng
ra tù và sống với tâm niệm mà anh đã nói với nhân viên giám sát của sở cảnh sát
rằng, “Bây giờ tôi không chỉ sống cho một mình tôi, mà tôi sống cho cả người đã
chết trong vụ án của tôi ngày trước, dù tôi không phải là người làm anh ấy chết.”
“Anh
ấy chết khi mới 19 tuổi, mất hết tương lai, mất tất cả những gì ảnh chưa kịp
có. Khi đó tôi cũng không còn gì, cũng mất hết. Nhưng bây giờ, tôi được ra
ngoài, tôi phải sống cho cả anh ấy, bởi vì điều tôi có hôm nay anh ấy không có,
ba mẹ anh cũng không thể có,” Tùng nói sau khi ra tù vào Tháng Tư, 2011.
Luật
trục xuất tội phạm không phải công dân
Từ
ngày ra tù đến nay đã năm năm rưỡi, Tùng vừa phải lo cho cuộc sống mưu sinh, vừa
tham gia nhiều những hoạt động cộng đồng, nhằm tìm ra các phương cách giúp đỡ
cho những người ở trong hoàn cảnh tương tự như anh, cũng như để làm tròn lời hứa
của mình với người đã khuất.
Tuy
nhiên, thực tế cuộc sống với những luật lệ khắt khe, dường như là một thử thách
nghiệt ngã đến tận cùng với những người như Tùng.
Vào
tù năm 16 tuổi, tuổi chưa đủ để tự xin cho mình cái quyền được trở thành công
dân Hoa Kỳ, và rồi cái quyền đó anh cũng vĩnh viễn không có. Dĩ nhiên, tấm thẻ
xanh của anh cũng bị thu hồi.
Không
dừng lại ở đó, cuối Tháng Chín, 1996, Tổng Thống Bill Clinton ký ban hành đạo
luật mang tên Luật Cải Cách Di Dân Bất Hợp Pháp và Trách Nhiệm của Người Nhập
Cư (IIRAIRA).
Tùng Nguyễn tại buổi
nói chuyện ở Quốc Hội Hoa Kỳ. (Hình: Tùng Nguyễn cung cấp)
Nội
dung của đạo luật này liên quan đến việc bắt giam và trục xuất bắt buộc đối với
những người không phải công dân Mỹ hoặc không có giấy tờ mà có tên trong danh
sách vô số những tội danh được liệt kê, bao gồm cả tội ăn cắp ở siêu thị, giả mạo
chữ ký, tàng trữ ma túy. Luật này áp dụng với cả những người đã phạm tội từ
hàng chục năm trước.
“Luật
đó cho rằng bất cứ người nào trước khi trở thành công dân Mỹ mà phạm tội mang
án tù từ một năm trở lên sẽ ngay lập tức bị đưa vào chương trình trục xuất về
nước sau khi mãn án tù,” Tùng giải thích thêm.
Với
luật mới này, tất cả những ai ở tù một năm, năm năm hay 10 năm và hơn nữa, sau
khi mãn hạn, ra tù, sẽ bị đưa sang Sở Di Trú chờ ngày trục xuất về cố quốc.
“Tuy
nhiên, đó là với những nước có hiệp định dẫn độ. Năm 2008, Việt Nam có hiệp định
dẫn độ với Mỹ, nhưng họ không chịu nhận những người đến Hoa Kỳ trước năm 1995.
Cho nên những người như tôi được tiếp tục sống ở đây, chờ khi nào hai nước thỏa
thuận xong thì họ trả về,” Tùng nói tiếp.
Thực
tế đắng ngắt với người chưa có cơ hội trở thành công dân Mỹ
Tùng
cho biết, “Theo lẽ bình thường, khi ra tù ai cũng có cơ hội làm lại cuộc đời,
có cơ hội nhận đầy đủ những phúc lợi từ chính phủ về bảo hiểm y tế, việc làm, học
hành, an sinh xã hội từ cấp tiểu bang hay liên bang.”
“Nhưng
đó là đối với người có quốc tịch Mỹ,” anh nói. “Ðối với người sống trong tình
trạng ‘không có giấy tờ’ như tôi thì bên cạnh việc không được hưởng bất cứ quyền
lợi gì, cuộc sống cũng hoàn toàn bấp bênh, vô định.”
Anh
nói với nụ cười chua chát, “Quá khứ tôi làm tội, tôi bị tù, coi như tôi đã trả
nợ xong hết rồi. Giờ tôi ra làm lại cuộc đời, nhưng mà lệnh trục xuất cứ như sợi
dây thòng lọng treo lơ lửng trước mặt. Tôi sống ở đây trong tình trạng một năm,
năm năm, 10 năm, hay 20 năm nữa, không biết, đùng cái Việt Nam thông báo chấp
nhận việc trục xuất, thế là họ xách đầu những người như tôi trả lại Việt Nam.”
“Tôi
và những người như tôi sống với tâm trạng của người vô chính phủ, không quê
hương, không được hưởng bất kỳ quyền lợi gì của Hoa Kỳ, nhưng để đi về nơi gọi
là quê hương thì cũng không ai nhận hết, mà đó có còn là Việt Nam của mình
đâu,” anh cắn môi, nén tiếng thở dài.
Theo
lời Tùng, với những người trong tình trạng chờ ngày trục xuất như anh, chính phủ
Hoa Kỳ cũng tạo điều kiện cho đi tìm việc làm nếu nộp đơn xin giấy phép đi làm
(work permit).
“Nhưng
muốn có giấy này thì phải đóng lệ phí $380 mỗi năm. Những người ra tù, không
gia đình, không người thân, không có gì hết thì tìm đâu ra số tiền đó để mà
đóng? Vì như tôi đã nói, họ không có quốc tịch, không giấy tờ gì nên không được
hưởng bất cứ quyền lợi tối thiểu nào hết. Ngay cả khi có được giấy phép đi làm,
vài tháng, chủ muốn cho làm toàn thời gian, kiểm tra thấy lý lịch tù tội, cho
nghỉ việc, lại đi tìm kiếm việc, ngó qua ngó lại, hết năm, giấy phép đi làm hết
hạn, lại kiếm tiền đóng để có giấy mới, mà khi giấy hết hạn cũng không thể xin
tiền thất nghiệp luôn,” Tùng nói.
Không
dừng lại ở đó, khi lệnh trục xuất vẫn còn treo lơ lửng, mỗi năm một lần, những
người như Tùng lại phải đến trình diện Sở Di Trú. “Nhưng đi vô rồi có đi ra hay
không là hoàn toàn không biết, vì họ có quyền giữ mình bất cứ lúc nào, và điều
này có thể xảy ra cho bất cứ ai.”
“Tôi
còn một năm rưỡi nữa là hết án quản chế của án lệnh. Nhưng án của liên bang về
trục xuất thì cứ lơ lửng treo trên đầu suốt đời không biết bao giờ họ thực hiện,”
Tùng cho biết.
Hiện
tại, Tùng có gia đình. Vợ anh có quốc tịch Mỹ, nhưng vẫn không thể bảo lãnh cho
anh để sau này trở thành công dân Hoa Kỳ vì đạo luật IIRAIRA.
“Ðó
cũng là lý do tôi không dám có con, dù vợ chồng tôi rất muốn. Tôi không thể nào
chịu đựng nổi hình ảnh một ngày nào đó tôi đột ngột bị tống về Việt Nam, xa lìa
con tôi. Ðau lắm…,” nước mắt người đàn ông lặng lẽ rơi. Một khoảng lặng trống lốc.
Tùng
có mặt ở Quốc Hội Mỹ cùng Trung Tâm Southeast Asia Resource Action Center hôm
cuối Tháng Chín cũng là để góp tiếng nói yêu cầu có sự thay đổi một phần của điều
luật này.
Sau
41 năm, vòng tay cộng đồng vẫn khép chặt với người lầm lỡ
Tùng
chia sẻ, “Theo thống kê, so với mật độ của người Châu Á, thì Việt Nam có tỉ lệ
tù cao nhất. Và những người ở tù trước năm 1995 không có quốc tịch, nằm trong
tình trạng sẽ bị trục xuất khi có thể cũng nằm ở mức cao nhất so với tất cả sắc
dân Á Ðông.”
“Cũng
theo những điều tôi tìm hiểu thì người tù bước ra từ cộng đồng nào thì sau khi
mãn hạn tù họ cũng trở về với cộng đồng đó. Tuy nhiên, trong khi các sắc dân
khác đều có các tổ chức giúp đỡ cho những người này, từ người Trung Quốc, người
Cambodia, người Triều Tiên… thì cộng đồng Việt Nam ở Orange County lại hoàn
toàn không có một sự giúp đỡ nào hết,” anh cho biết.
Theo
Tùng, điều này phản ánh nhận thức của cộng đồng về sự an toàn xã hội.
“Cuộc
đời ai cũng có những xui rủi không nói trước được. Sau khi trả nợ cho những tội
lỗi của mình, ra tù ai cũng muốn làm lại cuộc đời, đâu ai muốn vô tù trở lại.
Nhưng ra ngoài không có được sự giúp đỡ nào hết, họ trở nên hoang mang, bất
mãn. Không xin được việc làm, họ lại đi ăn cắp vặt để kiếm cái ăn. Sống trong
tâm trạng chán nản đó, họ lại tìm đến ma túy để quên đi thực tại. Khi nghiện rồi
thì lại phải kiếm tiền để thỏa mãn cơn nghiện, vậy là lại đi gây tội lỗi. Lại
vô tù. Rồi ra tù. Nó như một cái vòng lẩn quẩn,” Tùng lý giải.
Chính
vì nhìn thấy điều này, nên các cộng đồng khác đều đưa tay ra giúp đỡ cho những
người rơi vào hoàn cảnh như vậy. Họ chấp nhận con người mới của một người mới
ra tù, họ tạo điều kiện cho những người này làm lại cuộc đời, chứ không phải họ
tiếp tục đạp những người này xuống. Giúp cho những người tù làm lại cuộc đời,
cũng là giúp cho sự an toàn của chính cộng đồng họ.
Riêng
với cộng đồng Việt Nam, điều này hoàn toàn bị lãng quên.
Trong
khi Tùng lại luôn cảm thấy sứ mạng của mình nằm ở đó.
Tùng
cho biết, “Hiện giờ tôi đang xin một ngân khoản. Nếu được, tôi hy vọng số tiền
này sẽ đủ để tôi dành toàn thời gian đi kêu gọi, tìm kiếm sự giúp đỡ để làm một
nơi chuyên giúp đỡ cho những người mới ra tù. Lấy kinh nghiệm từ chính bản thân
tôi, đi tìm sự giúp đỡ, chỗ này chỉ qua chỗ kia, chỉ tùm lum hết, cuối cùng
không có chỗ nào hết. Rồi đi xin việc làm bị kỳ thị, họ nhìn mình bằng cặp mắt
ghẻ lạnh. Mệt mỏi lắm chị.”
Anh
nói như chắt lòng, “Nếu tôi chuyển đến ở miền Bắc California thì cuộc sống tôi
nhẹ nhàng, thoải mái hơn, vì nơi đó họ dành nhiều cơ hội cho những người như
tôi. Nhưng tôi vẫn muốn trụ lại đây, vì tôi muốn phải gầy dựng được điều đó
ngay nơi này, vì cộng đồng Việt Nam nơi này là đông nhất.”
“Với
tôi, đây là một việc làm đạo đức. Tôi có thể bỏ hết để sống cuộc đời bình thường
như bao người, nhưng tôi không tha thứ cho tôi điều đó được. Vì tôi vẫn thấy
mình còn món nợ mang suốt đời với người đã chết trong vụ án của mình. Anh ấy
không thể sống lại để làm những gì anh chưa làm. Nên tôi không cho cho phép
mình bỏ cuộc,” anh trầm ngâm.
“Tôi
muốn mình làm được điều đó, cho những người đi sau. Dù mệt mỏi lắm, nhưng tôi vẫn
hy vọng sau cùng tôi sẽ được sự giúp đỡ. Trước khi nhắm mắt, tôi hy vọng tôi sẽ
phải làm được điều đó, cho cộng đồng mình,” Tùng nói sau nụ cười đi cùng ánh mắt
nhẫn nại.
Bao
lâu nữa, các tổ chức cộng đồng người Việt nơi đây sẽ thực sự là nơi đồng hương
gốc Việt tìm đến để có được những sự giúp đỡ thiết thực nhất cho cuộc sống hiện
tại, trước khi họ có thể yên tâm dấn thân cho những mục đích cao cả và xa vời
hơn?
—————
Liên lạc tác giả: ngoclan@nguoi-viet.com
Liên lạc tác giả: ngoclan@nguoi-viet.com
No comments:
Post a Comment