Hôm
nay 26/9, khoảng 600 người dân ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An - một địa phương
không có tên trong danh sách phê duyệt được nhận tiền bồi thường, hỗ trợ đã
cùng nhau kéo đến Tòa án Thị xã Kỳ Anh (tỉnh Hà Tĩnh) để nộp đơn khởi kiện
Formosa yêu cầu bồi thường thiệt hại và đóng cửa Formosa.
Trước
đó, hôm 22/9/2016, hơn 1.000 hộ dân ở xã Kỳ Lợi, Huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh đã
gửi đơn đến Chính phủ và Quốc Hội “yêu cầu chi trả tiền bồi thường thiệt hại” tổng
cộng hơn 2 ngàn tỉ đồng trích từ số tiền bồi thường 500 triệu đô.
Thông tin này đáng lưu ý ở điểm, chỉ mới có một Xã với
hơn 1.000 hộ dân mà số tiền yêu cầu bồi thường đã chiếm 1/5 trên tổng số tiền bồi
thường. Như vậy, mức độ thiệt hại của 4 tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và
Thừa Thiên Huế, với khoảng hơn 100 ngàn hộ gia đình thiệt hại sẽ cao hơn hàng
chục lần số tiền 500 triệu đô mà chính phủ đã “lỡ nhận” từ thỏa thuận với
Formosa.
Như vậy, có thể nói rằng người dân bị thiệt hại
trong vụ việc này đã chủ động đòi bồi thường thiệt hại thực tế của mình mà
không chấp nhận sự áp đặt của chính quyền về mức giá bồi thường và địa phương
được bồi thường.
Khi số thiệt hại thực tế cao hơn số tiền bồi thường
mà chính phủ đã lỡ thỏa thuận với Formosa, trong trường hợp này, chính phủ sẽ bỏ
tiền túi ra để bù cho đủ hay cưỡng ép người dân nhận số tiền bồi thường thấp
hơn nhiều lần so với mức thiệt hại thực tế của họ?
Hậu quả pháp lý phát sinh trong trường hợp này là
gì? Người dân bị thiệt hại có bị ràng buộc bởi thỏa thuận giữa chính phủ và
Formosa hay không? Và giải pháp để giải quyết vấn đề này là như thế nào?
Bài viết này sẽ chỉ ra những sai lầm nghiêm trọng từ
pháp lý lẫn thực thế của sự thỏa thuận 500 triệu đô này.
"Nhà
nước bỏ mặc tài sản bị thiệt hại"
Căn cứ vào khoản 3 điều 61 Luật Bảo vệ Môi trường
thì tranh chấp trong lĩnh vực môi trường là tranh chấp bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng. Chủ thể bị thiệt hại trong lĩnh vực môi trường không chỉ có người
dân, doanh nghiệp mà còn có cả nhà nước. Căn cứ vào điều 53 Hiến pháp 2013 nêu
rõ: “Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển,[..]
là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống
nhất quản lý”. Và điều 200 Bộ Luật Dân sự quy định: “Tài sản sản thuộc hình thức
sở hữu nhà nước bao gồm[…] nguồn nước, nguồn lợi tự nhiên ở vùng biển […]”
Hiến pháp và Luật Dân sự đều thừa nhận nguồn nước và
nguồn lợi tự nhiên vùng biển là tài sản thuộc hình thức sở hữu nhà nước, như vậy
việc Formosa gây ra những thảm họa môi trường đối với tài nguyên nước, nguồn lợi
ở vùng biển và tài nguyên thiên nhiên, thì khi đó tài sản nhà nước đã bị thiệt
hại, và nhà nước có quyền yêu cầu bên gây thiệt hại là Formosa phải bồi thường
cho mình.
Thực tế từ các quốc gia trên thế giới, chủ thể xâm hại
đến môi trường đều phải bồi thường thiệt hại cho nhà nước. Chẳng hạn như vụ
Công ty BP gây ra sự cố tràn dầu hồi năm 2001 ở Vịnh Mexico Hoa Kỳ , đến tháng
7 năm nay, họ đã công bố số tiền bồi thường lên đến 61,6 tỷ đô la (và còn tiếp
tục bồi thường trong tương lai), trong đó 1/3 số tiền này phải bồi thường thiệt
hại cho nhà nước liên bang và tiểu bang Hoa Kỳ.
Trong 5 điểm cam kết của Formosa được báo chí loan tải,
đã không đề cập đến việc Formosa bồi thường thiệt hại cho nhà nước Việt Nam, mà
chỉ… “xin lỗi Chính phủ”.
Nhà nước không được Formosa bồi thường cho mình
trong vụ việc này rõ ràng đang tự tước đi quyền được hưởng bồi thường của mình
và bỏ mặc cho tài sản của mình bị thiệt hại trong tư cách đang đại diện sở hữu
cho toàn dân về tài sản nguồn nước và nguồn lợi ở vùng biển.
Đó là chưa kể đến việc nhà nước quên luôn thẩm quyền
xử phạt của mình đối với hành vi vi phạm môi trường nghiêm trọng của Formosa.
Như vậy, lẽ ra trong trường hợp này, chính phủ cần
phải dựa vào pháp luật để bảo vệ tài sản của mình và dùng thẩm quyền để xử phạt
Formosa, thậm chí là khởi tố Formosa, thì chính phủ lại chọn cách “đi đêm” với
Formosa bằng một thỏa thuận trái pháp luật để lấy 500 triệu đô, khi mà nhà nước
chưa tiến hành việc kê khai và thống kê thiệt hại.
"Thỏa
thuận trái pháp luật"
Thứ
nhất, căn cứ theo khoản 2 điều 56 Bộ Luật Tố tụng Dân sự
(BLTTDS) quy định: “Cơ quan, tổ chức do Bộ luật này quy định khởi kiện vụ án
dân sự để yêu cầu Toà án bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước thuộc
lĩnh vực mình phụ trách cũng là nguyên đơn.” Và điều 181 Bộ luật Tố tụng Dân sự
nêu rất rõ: “Những vụ án dân sự không được hoà giải: 1. Yêu cầu đòi bồi thường
gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước. 2.[…]”
Căn cứ vào khoản 2 điều 56 và điều 181 BLTTDS có thể
khẳng định, việc Formosa với các Bộ ngành Chính phủ thỏa thuận bồi thường 500
triệu đô là hành vi trái luật, vì việc bồi thường đã được thực hiện bằng phương
thức hòa giải (thỏa thuận, thương lượng)-một phương thức giải quyết không được
pháp luật công nhận khi liên quan tới tài sản nhà nước.
Theo quy định về phương thức giải quyết thì cơ quan
nhà nước không được thỏa thuận, thương lượng với Formosa về mức bồi thường,
phương thức thỏa thuận, thương lượng chỉ được áp dụng đối với thiệt hại của cá
nhân, doanh nghiệp. Nhà nước muốn được Formosa bồi thường cho mình, trong trường
hợp này đại diện cho nhà nước ở lĩnh vực mình phụ trách mà ở đây là Bộ Tài
Nguyên Môi trường phải khởi kiện Formosa ra tòa án để yêu cầu bồi thường.
Thứ
hai, nếu nói số tiền thỏa thuận 500 triệu đô này là nhà
nước thay mặt cho người dân bị thiệt hại nhận bồi thường, hỗ trợ thì lại càng
vi phạm pháp luật trắng trợn. Vì thực tế những người dân bị thiệt hại chưa có bất
kỳ một sự ủy quyền nào cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền thay mặt, đại diện
cho mình trong vụ việc này.
Từ khi xảy ra vụ việc "cá chết" cho tới cuối
tháng 8, không một cơ quan nhà nước có thẩm quyền nào tiếp xúc với người dân bị
thiệt hại, đứng ra hỗ trợ người dân kê khai thiệt hại và cũng không có một hướng
dẫn pháp lý nào để người dân xử lý vụ việc. Đến đầu tháng 9, một số chính quyền
cấp tỉnh ở vùng bị thiệt hại đã tiến hành tổ chức kê khai thiệt hại theo Công
văn 6851/BNN-TCTS của Bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn. Nhưng mẫu kê khai
thiệt hại do Bộ này đưa ra đã không làm rõ thiệt hại thu nhập thực tế của nạn
nhân và chỉ tính thiệt hại trong 6 tháng. Điều này đã dẫn đến sự bất hợp tác của
người bị thiệt hại trong việc kê khai theo mẫu của chính quyền và người dân đã
chủ động kê khai thiệt hại theo mẫu riêng của mình dưới sự hướng dẫn của các luật
sư.
Giả sử người bị thiệt hại có sự ủy quyền cho các cơ
quan có thẩm quyền nhà nước, thì đó cũng là sự ủy quyền không hợp lệ. Bởi, như
đã phân tích ở phần trên, vụ việc này là tranh chấp dân sự, đòi bồi thường thiệt
hại ngoài hợp đồng thì các bên phải tự giải quyết với nhau chứ cơ quan hành
chính nhà nước không được phép đứng về bên nào để can thiệp và chi phối vào quá
trình này.
Như vậy, đủ
căn cứ để kết luận rằng, thỏa thuận 500 triệu đô bồi thường giữa Chính phủ và
Formosa là một sự thỏa thuận trái pháp luật. Thỏa thuận này đã không tuân theo
bất kỳ một quy định về mặt pháp lý lẫn quy trình thực tế. Và hiển nhiên thỏa
thuận này sẽ không có hiệu lực pháp lý.
"Vấn
đề pháp lý phát sinh"
Về nguyên tắc, những người bị thiệt hại không tham
gia vào quá trình đàm phán hoặc ủy quyền hợp pháp cho người khác tiến hành thỏa
thuận, thương lượng thay cho mình, thì các văn bản cam kết liên quan tới họ
không có giá trị pháp lý - và không có sự ràng buộc đối với họ. Vì vậy ngư dân,
hộ gia đình và doanh nghiệp bị thiệt hại có quyền thực hiện một thương lượng
khác với Formosa yêu cầu bồi thường thiệt hại hoặc tiến hành khởi kiện luôn
Formosa ra tòa.
Trong trường hợp người dân bị thiệt hại chọn phương
pháp thương lượng với Formosa để yêu cầu đòi bồi thường, thì khó lòng nhận được
sự hợp tác từ phía Formosa. Vì Fomosa sẽ dựa vào sự thỏa thuận với chính phủ
trước đó, theo kiểu: “Chúng tôi đã có đàm phán, thỏa thuận về số tiền bồi thường
thiệt hại với chính phủ của các ông bà rồi, và chúng tôi đã hoàn thành xong
nghĩa vụ bồi thường rồi. Các ông bà hãy tìm đến chính phủ của các ông bà mà lấy
tiền bồi thường”.
Vì vậy vấn đề pháp lý thứ nhất phát sinh ở đây là,
người dân giờ muốn đòi bồi thường thiệt hại phải đi "tìm nhà nước" để
lấy tiền như hơn 1.000 hộ dân ở Kỳ Anh đã làm vào hôm 22/9 - trong khi nhà nước
cũng là chủ thể bị thiệt hại trong vụ việc này.
Chủ thể bị thiệt hại này (là người dân) đi đòi tiền
bồi thường từ chủ thể cũng bị thiệt hại khác (là nhà nước). Hai chủ thể bị thiệt
hại này trong thời gian tới có thể sẽ đối thoại và thương lượng với nhau về số
tiền bồi thường. Đúng là sự bi hài về pháp lý và thực tế!
Và vấn đề pháp lý phát sinh thứ hai, người dân bị
thiệt hại sẽ khởi kiện luôn Formosa ra tòa để yêu cầu đòi bồi thường như 600
người dân huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An đã thực hiện vào ngày hôm nay. Nếu Tòa án thụ
lý đơn kiện và mở phiên tòa xét xử, Formosa tiếp tục lấy “lá bùa” từ thỏa thuận
500 triệu đô với chính phủ làm bằng chứng pháp lý để chứng minh rằng họ đã hoàn
thành xong nghĩa vụ bồi thường. Tòa án Việt Nam có đủ gan để ra phán quyết thỏa
thuận 500 triệu đô đó là trái luật, nên không có giá trị ràng buộc pháp lý đối
với người dân bị thiệt hại hay không?
Qua đó cho thấy,
thỏa thuận lấy 500 triệu đô là một sai lầm chiến lược pháp lý lẫn phương án xử
lý khủng hoảng của Chính phủ - trước con cáo già Formosa có thừa kinh nghiệm đối
phó với những vụ việc thế này trên khắp thế giới.
Chiến thuật của Formosa trong vụ việc này là đặt
Chính phủ vào thế phải “cùng hội, cùng thuyền” với Formosa trong việc xử lý khủng
hoảng và đối phó với làn sóng người dân bị thiệt hại yêu cầu đòi bồi thường,
khi Chính phủ đã lỡ thỏa thuận và lỡ nhận tiền "trọn gói" từ Formosa.
Nếu Chính phủ cẩn trọng và tỉnh táo hơn, thể hiện
thái độ trung dung như trong vụ việc Vedan xả thải gây ô nhiễm sông Thị Vải như
hồi năm 2008, thì tình hình đã không nghiêm trọng và khó xử lý như bây giờ.
"Giải
pháp"
Trong bối cảnh này tôi xin đưa ra một số kiến nghị
như sau:
1. Đối
với người dân bị thiệt hại:
Cần chủ động hoàn tất việc kê khai thiệt hại chính
xác, trung thực ngay từ bây giờ, cần lưu ý kê khai thiệt hại thu nhập không chỉ
gói gọn trong những tháng vừa qua, mà phải trong ít nhất là 5 năm tới. Hãy chủ
động tìm kiếm sự tham vấn ý kiến của các luật sư trong quá trình kê khai thiệt
hại. Sau đó có thể ủy quyền cho những người uy tín và kiến thức để tiến hành đối
thoại và đàn phán với Chính phủ và Formosa, yêu cầu Formosa nâng số tiền bồi
thường đúng và đủ cho thiệt hại của mình, như cách mà người dân ở Kỳ Anh đã
làm. Khi thương lượng bất thành, có thể khởi kiện Formosa ra tòa.
Hoặc có thể làm như cách của như người dân ở Quỳnh
Lưu đã làm hôm nay. Không cần thỏa thuận, thương lượng mà khởi kiện luôn
Formosa ra tòa để yêu cầu 2 vấn đề sau: (1) Yêu cầu Formosa bồi thường thiệt hại
thực tế và có cơ sở chứng minh sự thiệt hại ấy; và (2) Áp dụng biện pháp khẩn cấp
tạm thời buộc Formosa tạm dừng hoạt động sản xuất cho đến khi có biện pháp khắc
phục vĩnh viễn tình trạng xả thải gây ô nhiễm môi trường, nhằm ngăn chặn khản
năng tiếp tục gây ra thiệt hại khác.
2. Đối
với chính quyền:
Cần công bố chi tiết bản thỏa thuận với Formosa liên
quan đến 500 triệu đô để sự minh bạch sẽ là một giải pháp tốt nhằm khắc phục
sai lầm.
Tôn trọng quyền dân sự của người dân trong vụ việc
này. Nếu chính quyền tiếp tục chính trị hóa việc khởi kiện của người dân bị thiệt
hại, rồi tìm cách ngăn cản việc khởi kiện yêu cầu đòi bồi thường chính đáng của
họ, thì sẽ dẫn đến một sai lầm khác, nghiêm trọng hơn không thể cứu vãn. Một
khi người dân đã chon cách hành xử bằng pháp luật, sử dụng đến pháp luật là
công cụ để đòi công lý và bảo vệ lợi ích chính đáng của mình mà không được tôn
trọng, thì có thể dẫn đến cách hành xử vượt ra ngoài vòng pháp luật và xung đột
bạo lực giữa người dân và chính quyền là hiện hữu.
Nói một cách khách quan, tòa án Việt Nam nếu muốn thụ
lý vụ việc này cũng đành “bất lực” vì quá tải, khi có ít nhất hàng chục ngàn hộ
gia đình đã sẵn sàng nộp đơn khởi kiện như vậy trong thời gian tới. Pháp luật
Việt Nam không chấp nhận cho việc khởi kiện tập thể đã gây ra một khó khăn cho
tòa án thụ lý và xét xử vụ này.
Gần đây, Tòa án Hình sự Quốc tế vừa mở rộng thẩm quyền
xét xử liên quan đến tội ác môi trường. Đây sẽ là cánh cửa cho chính quyền Việt
Nam thoát ra cảnh “cùng hội, cùng thuyền” với Formosa mà trở lại hướng đi trung
dung cần có của mình, bằng cách Quốc Hội Việt Nam có thể ra một Tuyên bố “chấp
nhận thẩm quyền xét xử của Tòa án Hình sự Quốc tế đối với hành vi tàn phá môi
trường mà Formosa đã gây ra” theo Khoản 3, Điều 12 của Quy chế Rome.
Điều này sẽ mở đường cho nạn nhân Việt Nam đưa
Formosa ra Tòa án Hình sự Quốc tế để tìm kiếm công lý và công bằng. Người dân bị
thiệt hại hoàn toàn có đủ năng lực để làm được điều đó.
Và lúc này, người dân cần những nhà lãnh đạo đưa những
quyết sách sát cánh cùng người dân trong cuộc chiến pháp lý với Formosa, chứ
không cần những nhà lãnh đạo đến vùng “cá chết” cưỡi ngựa xem hoa, ở trần tắm
biển và ăn hải sản nhóp nhép một cách thô tục trước ống kính cho mục đích tuyên
truyền.
*
1 Comment :
Luân Lê Việc
hoà giải ngoài tố tụng là bình thường Các nhé. Việc hoà giải trong tố tụng mới
bị coi là cấm (tức ở điều luật quy định là không được hoà giải ở phần chuẩn bị
xét xử).
Còn thương lượng, hoà giải tiền tố tụng (hoặc ngoài tố tụng) là một phương thức giải quyết tranh chấp trong số 3 phương thức gồm tự giải quyết (thương lượng), toà án hoặc trọng tài.
Vì vậy, thoả thuận ngoài tố tụng và bởi một phương thức theo luật định là bình thường (Luật Thương mai, Bộ luật Dân sự, đều có nêu rõ về phương thức này).
Em nhầm đoạn này và chế định luật về nội dung này.
Còn thương lượng, hoà giải tiền tố tụng (hoặc ngoài tố tụng) là một phương thức giải quyết tranh chấp trong số 3 phương thức gồm tự giải quyết (thương lượng), toà án hoặc trọng tài.
Vì vậy, thoả thuận ngoài tố tụng và bởi một phương thức theo luật định là bình thường (Luật Thương mai, Bộ luật Dân sự, đều có nêu rõ về phương thức này).
Em nhầm đoạn này và chế định luật về nội dung này.
No comments:
Post a Comment