Vitaly
Kazakov - Project Syndicate
Biên dịch: Trương
Thái Tiểu Long |
Biên tập: Lê Hồng Hiệp
Posted
on 04/07/2016
Nguồn:
Vitaly
Kazakov, “Russia
and the Post-Oil Economy”, Project Syndicate, 10/06/2016.
Ngành
công nghiệp dầu mỏ có vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế Nga. Trên
phương diện toàn cầu, nước Nga chẳng hề kém cạnh trong các lĩnh vực quốc phòng,
vũ trụ, năng lượng hạt nhân, khoáng sản và công nghệ thông tin. Tuy vậy, không
có ngành nào trong số này có thể sánh được với ngành xuất khẩu dầu khí. Đối với
một người Nga bình thường, nền kinh tế quốc gia có vẻ được cơ cấu quanh việc đổi
các thùng dầu để lấy xe hơi và điện thoại thông minh. Dĩ nhiên vấn đề là giá dầu
đã giảm và các thùng dầu ấy ngày càng mua được ít hàng nhập khẩu hơn.
Doanh
thu từ dầu cũng như doanh thu từ hầu hết các mặt hàng khác, đều mang tính chu kỳ,
và những đợt sụt giảm bất ngờ cũng chẳng có gì bất thường. Nhưng sẽ là sai lầm
đối với những nước như Nga khi cho rằng giá dầu sẽ lại tăng. Đợt giảm giá gần
đây là dấu hiệu của một thay đổi về cơ cấu chưa từng có tiền lệ trong lĩnh vực
năng lượng – điều sẽ có những hệ quả chính trị đáng kể đối với các nước xuất khẩu
dầu mỏ.
Trong
suốt thế kỉ 20, dầu là nguồn tài nguyên có hạn và có vẻ như giá dầu chỉ có thể
tăng. Khi nguồn dầu dễ tiếp cận cạn kiệt, việc khai thác những nguồn mới và
ngày càng nhỏ khiến dầu ngày càng trở nên đắt đỏ. Khi giá tăng, chủ sở hữu may
mắn của những nguồn dầu khí giá rẻ – nổi bật là Nga và các nước xuất khẩu dầu
khí tại Trung Đông – đã thu được những khoản lợi nhuận ngày càng lớn.
Tuy
nhiên, như thường lệ, sự kết hợp giữa giá cao và sức sáng tạo của loài người đã
đưa đến nhiều giải pháp cho một nguồn hàng hóa có hạn. Ngành năng lượng đã chứng
kiến những đột phá về công nghệ bắt nguồn từ cả bên trong (cách mạng dầu đá phiến
tại Mỹ) lẫn bên ngoài ngành (năng lượng rẻ và có thể tái tạo).
Ngày
nay, ở hầu hết những địa điểm thuận lợi nhất, năng lượng gió và năng lượng mặt
trời chỉ tốn khoảng 0,03 đô la/kWh. Còn những mặt hàng tiêu dùng “xanh” thì
ngày càng trở nên cạnh tranh hơn. Ví dụ, vào tháng Ba năm 2016, dòng xe hơi
Model 3 chạy hoàn toàn bằng điện của hãng Tesla đã ra mắt với mức giá phải
chăng vào khoảng 35.000 đô la. Trong vòng một tháng, đơn đặt hàng đã vượt mức
14 tỉ đô và khiến dòng xe này trở thành sản phẩm ra mắt thành công nhất trong lịch
sử.
Khi
các nguồn năng lượng mới ngày càng trở nên cạnh tranh, động lực giá của ngành dầu
khí cũng được đặt trong tình trạng phải thay đổi. Sản xuất năng lượng sẽ không
còn bị bó buộc vào một nguồn tài nguyên khan hiếm và ngày càng đắt đỏ mà ngược
lại, cũng như với các ngành công nghệ khác, giá sẽ tiếp tục đi xuống.
Cuộc
cách mạng công nghệ này sẽ có những hệ lụy chính trị nghiêm trọng. Trong phần lớn
thời gian của thế kỉ 20, các nước đang phát triển có hai con đường để phát triển
kinh tế. Một là tiếp nhận các nguyên tắc của chủ nghĩa tư bản phương Tây, cho
phép dòng vốn nước ngoài đổ vào và tận dụng lợi thế so sánh của nguồn lao động
địa phương giá rẻ để tìm một phân khúc ngách trong nền kinh tế toàn cầu hóa mới
nổi. Con đường kia là tìm kiếm và phát triển các nguồn dầu mỏ dồi dào, đáp ứng
nhu cầu cấp thiết cho sự phát triển bùng nổ của nền kinh tế toàn cầu và thu lợi.
Các
đặc điểm kinh tế của ngành công nghiệp dầu mỏ đã định hình nên quang cảnh chính
trị ở những nước sản xuất dầu. Chính phủ ở những khu vực với nguồn dầu giá rẻ
thỉnh thoảng xem nguồn lợi từ đó là một đặc ân thiêng liêng từ tạo hóa và tiêu
tiền như thể nguồn lợi đó không bao giờ cạn kiệt.
Vài
người như Ahmed Zaki Yamani – cựu bộ trưởng dầu mỏ của Ả Rập Saudi – từng cảnh
báo rằng cách tiếp cận này là không bền vững. “30 năm sau sẽ có một lượng dầu
khổng lồ mà không ai mua,” ông nói vào năm 2000. “Thời đại đồ đá kết thúc không
phải là vì thiếu đá, và Thời đại dầu mỏ sẽ kết thúc rất lâu trước khi chúng ta
cạn kiệt dầu.” Tuy nhiên, cho đến tận gần đây, những lời cảnh báo như thế hầu
như lúc nào cũng bị làm ngơ.
Chỉ
khi sự kết thúc thời kỳ bùng nổ giá dầu trở nên rõ ràng thì nhu cầu thay đổi mới
được công nhận rộng rãi. Tại Ả Rập Saudi, nhiệm vụ hoàn thành “giấc mơ khác biệt”
của thế hệ này vì một tương lai hậu dầu khí là của Mohammed bin Salman – người
đứng thứ hai trong danh sách kế vị. Còn tại Nga, Tổng thống Vladimir Putin gần
đây đã chỉ định cựu Phó Thủ tướng Alexei Kudrin để soạn thảo một chương trình
kinh tế mới theo hướng tự do cho nước này.
Khi
soạn thảo các cải cách, chính phủ hai nước cần khôn ngoan ghi nhớ rằng ngành
năng lượng chỉ là một trong số rất nhiều ví dụ về cách mà công nghệ đang khiến
những nguồn cung khan hiếm – dù là vốn, lao động hay một loại hàng hóa nào đó –
ngày càng trở nên không còn quan trọng. Kinh tế học của thế kỉ 20 được định
nghĩa bằng quỹ đạo phát triển phi mã của tri thức và công nghệ.
Con
đường phát triển của những nước như Trung Quốc đang dần khép lại vì lao động
giá rẻ đã không còn là một lợi thế trong nền kinh tế tri thức toàn cầu. Sự tăng
trưởng mới để bắt kịp kinh tế toàn cầu sẽ phải dựa trên sự sao chép từ khuôn khổ
thể chế của Mỹ và đầu tư vào giáo dục cũng như các trung tâm công nghệ theo kiểu
Thung lũng Silicon.
Nếu
nền kinh tế của một nước muốn nở rộ, nền kinh tế này cần phải sản sinh tri thức
và tạo ra môi trường thuận lợi nhất để chuyển tri thức ấy thành tăng trưởng.
Xét về chính sách thì điều đó có nghĩa là cần nhấn mạnh vào giáo dục và thực hiện
các cải cách thể chế. Những ưu tiên hàng đầu phải bao gồm việc thiết lập nền
pháp quyền, cụ thể là việc tạo ra một hệ thống pháp luật mạnh và độc lập để có thể
bảo vệ các quyền về tài sản.
Đáng
buồn thay, nhìn thấy con đường phía trước không đồng nghĩa với việc lựa chọn được
con đường đúng. Trong những năm từ lúc kết thúc quá trình công nghiệp hóa vào
những năm 1960 tại Nga và sự ra đời của Perestroika hai thập
niên sau đó, quốc gia này đã trải qua một giai đoạn trì trệ kéo dài. Sự chần chừ
rộng khắp khi tiến hành cải cách để chuẩn bị cho một thế giới hậu dầu mỏ có thể
sẽ dẫn đến tình trạng bất ổn tương tự trong những năm sắp tới.
---------------
Vitaly
Kazakov là người điều hành chương trình Thạc sĩ Kinh tế học Năng lượng tại Trường
New Economic School.
Copyright:
Project Syndicate 2016 – Russia
and the Post-Oil Economy
No comments:
Post a Comment