Tue, 06/21/2016 - 23:45 — tuankhanh
Một ngày 21/6 nữa đã bước qua, thêm một vạch kỷ niệm
về báo chí Việt Nam thật ảm đạm. Có lẽ là lần đầu tiên trong lòng Báo chí Cách
mạng, người ta nói trắng ra, việc làm nghề báo được coi như đời của chó. Và rồi
thì báo giới rúng động, nói với nhau về chuyện húy kỵ chữ nghĩa, khiến người
thì bị rút thẻ, người mất chỗ. Và quan trọng hơn là cả một năm dài, ngoài các đỉnh
điểm trên, nghề báo không có gì tỏa sáng hơn được trên đất nước này, bao gồm cố
rườm rà các câu chuyện lịch sử ẩn khuất, cá nhiễm độc, biển chết, cho đến việc
tử nạn trên biển lạ thường của các sĩ quan quân đội.
Kỷ niệm nền báo chí cách mạng, người ta còn rút ra
được một bài học lớn của báo chí Việt Nam: làm báo hôm nay, không phải để mở rộng
biên giới của thông tin và ngôn luận. Làm báo phải học cách chuyên sâu tay nghề,
rằng có viết ngàn con chữ, cũng phải luyện đủ công phu để khiển bao nhiêu ngôn
từ ấy phải tự trói mình vô nghĩa, vô thanh.
Nghề báo bị ví với chó. Thậm chí được khuyên là đừng
buồn nếu bị coi là chó, vì bởi dù sao cũng có sự cao quý của nó, do biết vâng lời
và trung thành.
Chuyện làm báo biết vâng lời, gợi nhớ về vụ án
Slansky (1952) tại Prague, thủ đô Tiệp Khắc cũ, bây giờ là Cộng hòa Czech. Đó
là vụ án các nhà lãnh đạo CS Tiệp xử nhau, mà có đến 11 người bị xử treo cổ, 3
người tù chung thân. Trong số đó, Rudolf Slansky (1901-1952) là nguyên Tổng bí
thư Đảng cộng sản đồng Phó chủ tịch Quốc hội. Một trong những lý do ngầm của việc
thanh trừng, do ông Slanksy là một người gốc Do thái.
Cũng từ phiên tòa này, “phát minh” có một không hai
của tòa án Cộng sản Tiệp đã trở thành sách giáo khoa về truyền thông thú tội
trong thế giới tòa án và báo chí của Cộng sản. Tội nhân được cho thu sẳn lời
thú tội vào băng nhựa, sau đó, khi ra tòa, thì băng được mở rì rì thay cho phần
tội nhân tự nói (tội nhân mặt đối với quan tòa, quay lưng lại người đến dự
phiên tòa với một khoảng cách xa). Nếu tội nhận có ý muốn phản cung, băng sẽ bị
ngắt, tội nhân sẽ bị cho ngồi xuống với 2 công an kề bên cặp nách, kiểu như vì
mệt quá hay do bị tạm ngất đi.
Nhiều thập niên liền, phương thức “nhận tội” hiện đại
ấy lan rộng các phiên xử của chế độ cộng sản, được bổ sung bằng bản viết tay,
video cắt xén qua thẩm vấn. Các buổi xử “công khai” ấy chỉ truyền thanh hay
truyền hình qua phòng bên cạnh, chứ không cho vào xem trực tiếp, dù chỉ nhau
cách một cánh cửa. Sau khi Liên Xô và cộng sản Đông âu sụp đổ, hiện còn một vài
quốc gia áp dụng hình thức thô bỉ này.
Nói về chuyện này, để nhắc cho các bạn tôi nhớ rằng
nhiều thập niên trước, không ít “con chó” của các triều đại cộng sản vẫn chép lại
trên báo các nội dung ghi âm đẫm máu và nước mắt đó, chép lại các bản tin do
công an gửi đến, và gọi đó là nghề làm báo thời sự – tường thuật. Họ vẫn được
vinh danh, được thưởng không khác gì đã khó nhọc đi săn tin. Quả là không có gì
so sánh sống động hơn nghề làm báo trong các triều đại cộng sản như vậy, là thời
huy hoàng những loài chó săn tin và báo tin, trung thành và cao quý.
Thế còn những người làm báo tự do? Tôi nghĩ có
bổng lộc đến mấy, chắc họ cũng không nhận mình là chó. Vì chó thì phải có chủ
và được cho ăn. Còn người làm báo tự làm chủ tư duy của mình, họ kiếm sống
lương thiện để phục vụ cho sự thật, cho con người nói chung.
Trong Luận ngữ viết vào năm 2015 của ông Lưu Hiểu
Ba: “Hôm qua chó nhà tang, hôm nay chó gác cửa”, người nhận giải Nobel Hòa bình
năm 2010 này có nói về những loại chó học đòi một lý tưởng nhưng lại không có nổi
một quê hương tinh thần trong đời mình, vì vậy chỉ còn cách chọn chủ để sủa hay
cắn xé một ai đó theo lệnh. Nếu xui rủi mất chủ thì cũng chỉ là một loài chó
lang thang hèn hạ, chứ không thể nào có được sự tự do kiêu hãnh của một con chó
sói trên đồng hoang hay núi cao.
Nói chuyện chó, chợt thấy ngạc nhiên vì trùng hợp đến
lễ ăn thịt chó hàng năm ở Ngọc Lâm (Quảng Tây, Trung Quốc), cũng vào cuối tháng
Sáu hàng năm. Nơi đó, chó trung thành hay cao quý cũng đều bị đem làm thịt. Vì
bản chất nuôi và tuyển chọn chó ở một số nơi, rốt cuộc chỉ là để mua vui và kiếm
lợi cho kẻ làm chủ. Chó có được tuyển chọn và huấn luyện tốt như nào, cũng là
phần để hy sinh cho mục đích cuối cùng của lễ hội. Phần ăn hôm qua, luôn bị trả
giá cho hôm nay.
Chắc chắn chó thì không thể có nỗi đau như của con
người, nên trong vụ án Slansky 1952, người ta chỉ thấy giá trị phục vụ chứ
không thấy giá trị đạo đức truyền thông của ngành báo chí. Nói đến đây, tôi lại
muốn kể với bạn rằng những ngày biểu tình của người dân đòi minh bạch lý do cá
chết, có những nhà báo âm thầm xuống đường ghi nhận mọi thứ dù không được tòa
soạn phái đi. Những con người đó bị thúc đẩy bởi tính đạo đức nghề nghiệp nên
xông vào chỗ mà họ cũng không có quyền được đến. Họ cũng bị bắt, bị đánh, bị nhốt
vào sân Hoa Lư đến tận đêm, chỉ vì muốn chia sẻ mọi hiện trạng khốn cùng của
người dân. Có những nhà báo bị đuổi việc, mất chỗ làm khi cùng đứng với nhân
dân. Dù có bị ví hay răn đe là phải sống như “chó”, họ cũng không thể là vậy.
21 tháng 6 năm nay, chẳng có ai vinh danh các nhà
báo không ăn lương nhà nước. Nhưng nếu nhiều năm nay, không có họ, những con
người làm báo tự nguyện ấy, không biết người dân sẽ sống sao với đất nước đang
dẫy đầy chuyện mù mờ. Chính họ là người đã điều chỉnh mọi thứ về cái đúng. Từ
chuyện giải dịch đúng “tàu lạ” thành “tàu Trung Quốc” cho đến “sai quy trình”
thành “vấn nạn.” Bóc trần từ ngữ “công trình thế kỷ” thành “bê-tông cốt tre”
hay “ra văn bản” rõ thành “lạm quyền.” Những nhà báo đó góp phần tố cáo những kẻ
đạp trên luật pháp, minh bạch những án oan và giải cứu cả tử tù.
Biển nhiễm độc, cá chết, các loại quan tham giấu mặt
bằng ngôn từ mị dân… kể cả các loại quan lớn luôn thích tuyên ngôn mà không giữ
được lời đều bị đưa ra trước ánh sáng và nhân dân. Video về biển miền Trung của
Nguyễn Lân Thắng có lẽ là tường trình duy nhất minh bạch hiện trạng môi trường
và con người khốn cùng lúc này, trong buổi truyền thông chung bị khép chặt mọi
thứ, cùng tiếng sỉ vả “với động cơ nào?.” Nhờ truyền thông tự do của con người
– dành cho con người – như trang Ba Sàm hay trang Nguyễn Xuân Diện…, mà nhân
dân mới biết được kẻ mang lon tướng như Phạm Xuân Thệ, cướp công đồng đội Bùi
Văn Tùng, đã đạo đức giả như thế nào khi lên giọng về tình chiến hữu. Và âu
cũng là dịp để người người được biết về đức phục vụ và trung thành như thế nào
của ông Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Trương Minh Tuấn, khi mau mắn rút
thẻ của nhiều nhà báo như Đỗ Hùng, Mai Phan Lợi… giúp chứng minh rõ hơn những
gì người ta ví von về đời làm báo ở Việt Nam.
Ngày kỷ niệm nhà báo cách mạng nghe mỗi lúc càng nhạt.
Chính làng báo chí nhà nước cũng cảm thấy ngại ngùng khi tự ca hát về mình
trong ngày này. Không còn cách mạng trong truyền thông. Mà chỉ còn nẹp lưng vào
tường, lần mò theo định hướng, lần mò tự kiểm duyệt để không ốm đau từ các con
chữ mang dấu sắc cho đến lúc tan xác.
Thật buồn cho một nền báo chí mà từ thời khai sinh,
đã luôn xiển dương ý thức tự do. Buồn cho một nền truyền thông chỉ còn sứ mạng
xô đẩy các phong trào cảm xúc đời sống, để tiện che chắn cho những điều mà nhân
dân cần được biết, cần được nói tới. Buồn cho những nhà báo dẫu có ăn lương nhà
nước nhưng trái tim trong sáng, vẫn phải lặng nghe miệng kẻ ví von mình là chó.
Hãy mơ đến một ngày mới. Tôi và bạn nhất định phải ước
mơ đến, nhé. Ngày của người làm báo bình thường và chân chính chỉ muốn tận hiến
cho sự thật và cho quê hương. Ngày đó chẳng có ai sẽ phải bị gọi tên là “chó”.
Và dù có bị khoác áp lên mình bộ lông sặc sỡ đến đâu, họ cũng sẽ rũ sạch và đứng
lên, bắt đầu lại với một sứ mạng duy nhất: chuyển tải sự thật và lẽ phải. Ngày
đó, mới thật sự là của những con người làm báo.
No comments:
Post a Comment