Julia Buxton
Dịch giả: Trà Văn Kính
29 Tháng Sáu , 2016
.
Người dân Venezuela
đang xếp hàng để dùng can nhựa hứng nước trên núi Wuaraira Repano tại Caracas,
ngày 21 tháng 1 năm 2016. Venezuela đang trong giai đoạn thiếu nước nghiêm trọng,
một tình trạng mà chính phủ đang đổ lỗi cho nguyên nhân là do mùa mưa đến trễ
năm thứ 3 liên tiếp. (Federico Parra/AFP/Getty Images)
Venezuela đang trải qua tình trạng khan hiếm trầm trọng,
khiến cho người ta lo ngại rằng một cuộc khủng hoảng nhân đạo sẽ nhấn chìm toàn
bộ quốc gia Nam Mỹ giàu tài nguyên dầu lửa này. Thực phẩm, thuốc men, tiền bạc,
điện, và nước đều ở ngưỡng thiếu hụt hoặc là không có sẵn, khi mà chính quyền của
Tổng thống Nicolas Maduro đang phải đối mặt với nền kinh tế suy thoái, cũng như
phải hứng chịu một đợt hạn hán rất nghiêm trọng.
Việc giá dầu bị giảm một nửa trên thị trường quốc tế
đã khiến cho quốc gia phụ thuộc vào 95% doanh thu xuất khẩu đến từ dầu
khí này phải đảo lộn hoàn toàn những tiến bộ đã đạt được từ giữa những năm 2000
là giảm tình trạng đói nghèo và bất bình đẳng xã hội.
Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá nhiều vào một mặt hàng dễ
bay hơi thì chẳng thấm tháp gì nếu so với những tình trạng thê thảm khác mà
Venezuela đang phải đối mặt. Kể từ khi được bầu làm tổng thống vào năm 2013,
sau cái chết của Tổng thống Hugo Chavez, ông Maduro đã không thể giải quyết triệt
để những căn bệnh kinh niên như biện pháp quản lý kinh tế sai lầm cũng như những
yếu kém khi lập kế hoạch, tình trạng quan liêu trì trệ và vấn nạn tham nhũng.
Chính quyền của ông Maduro vẫn tiếp tục duy trì cơ
chế kiểm soát giá và tỉ giá hối đoái khiến cho giá xăng, thị trường chợ đen, và
tình trạng thiếu hụt càng ngày càng gia tăng. Vì những nỗ lực không ngừng khi
xây dựng chủ nghĩa xã hội từ thế kỷ 21, nên nhà cầm quyền đã tiếp tục duy trì
những hoạt động phi thực tế cũng như xây dựng các chương trình quốc hữu hóa
hoàn toàn không có khả năng chi trả.
Hàng tỷ đô la có thể đã thất thoát khỏi đất nước do
các vụ kiện tụng tranh chấp về tài sản và các vụ việc chiếm hữu đất. Trong khi
đó, rất nhiều hợp đồng và hóa đơn chưa thanh toán vẫn đang bị tồn đọng đã khiến
cho Công ty Dầu khí Quốc gia PDVSA phải tìm cách tái cơ cấu một số
khoản nợ.
Những sự thiếu hụt rất
trầm trọng
Muốn diễn đạt chính xác về những tham vọng, những yếu
kém và cuối cùng là sự thất bại của Tổng thống Hugo Chavez, và sau đó là của Tổng
thống Nicolas Maduro thì phải nhắc đến nguồn nước sinh hoạt, vì người dân đang
bị chính phủ Venezuela siết chặt chế độ phân phối nguồn nước. Hiện nay quốc gia
này đang phải vật lộn với tình trạng hạn hán gay gắt do hiện tượng El
Nino gây ra. Nhà chức trách đã ban hành một sắc lệnh kéo dài kỳ nghỉ lễ
Phục sinh trong tháng 3, đóng cửa các trung tâm mua sắm và giảm số ngày
làm việc trong tháng 4 vừa qua.
Những biện pháp này được đưa ra nhằm để bảo tồn lượng
điện năng tiêu thụ khi mực nước trong đập thủy điện Guri – nơi cung cấp 65% nhu
cầu năng lượng của toàn quốc, đã xuống thấp tới mức báo động.
Vào năm 2007, 2010 và đến thời điểm hiện nay, mực nước
ở đập Guri đã nhiều lần giảm đến mức chỉ còn 244 mét trên mực nước biển. Nếu
mực nước của con đập này chỉ cần giảm xuống dưới mức 240 mét, thì nhà máy điện
này sẽ ngừng hoạt động, và 8 turbine sẽ bị ngưng, mất khoảng 5.000 công suất
phát điện.
Lịch sử đầy cam go
Venezuela có nguồn tài nguyên nước rất phong phú,
nhưng nó nằm sai vị trí. Dựa theo ước tính của chính phủ, thì 85% tài nguyên nước
nằm ở phía đông nam của đất nước, nhưng tại đây dân số chỉ có khoảng 10%. Ngược
lại, chỉ có 15% tài nguyên nước nằm ở phía bắc – khu vực này là nơi đô thị hoá
rất nhanh chóng của đất nước, tập trung phần lớn người dân sinh sống tại đó.
Việc đầu tư cơ sở hạ tầng vào những năm 1950 và 1960
đã cải thiện được nguồn cung cấp, giúp cho 80% các hộ gia đình Venezuela tiếp cận
với nguồn nước sinh hoạt. Nhưng việc đầu tư và quy hoạch theo kiểu như vậy vẫn
không sao đáp ứng nổi nhu cầu cũng như mức tiêu thụ trung bình khoảng 350 lít
nước mỗi ngày (hiện nay với 4 triệu cư dân tại thủ đô Caracas, thì mỗi ngày họ
tiêu thụ khoảng 450 lít nước).
Năm 1989, do thất vọng tràn trề với tình trạng thiếu
thốn, với những dịch vụ kém hiệu quả, tình trạng ô nhiễm, hoạt động khai thác bất
hợp pháp, và sự suy giảm về mặt tiêu chuẩn chất lượng của nguồn nước nên những
nguyên nhân này đã dẫn đến sự hình thành một khuôn khổ điều tiết mới. Điều
này đã phi tập trung hóa được việc nhà nước nắm độc quyền phân phối các dịch
vụ về nguồn nước sinh hoạt, phân tách nó thành 10 khu vực tiện ích, và
hình thành thêm một cơ quan mới: cơ quan quản lý nguồn nước quốc gia Empresa
Hidrologica de Venezuela (gọi tắt là Hidroven).
Riêng các quận huyện đông dân cư trên toàn liên bang
thì được phục vụ bởi Hidrocapital (một cơ quan quản lý nguồn nước tại Caracas).
Dự án này được ra đời vào năm 1991, trong đó ưu tiên cải tạo cống dẫn nước nhằm
lấy nước từ các độ sâu thuộc lưu vực sông Tuy. Tuy nhiên, việc siết chặt chế độ
phân phối nguồn nước cũng như những cuộc biểu tình ngoài xã hội vẫn tiếp tục diễn
ra song song trên toàn quốc vào những năm 1990. Sự kỳ thị và tẩy chay tư nhân
hóa các ngành dịch vụ về nước sinh hoạt đã gây rất nhiều khó khăn cho chính phủ
khi xúc tiến những chương trình có vốn đầu tư từ nước ngoài.
Vào
cái thời mà Tổng thống Chavez còn đương chức
Giống như rất nhiều các chính sách khác ở Venezuela,
chính sách sử dụng nguồn nước sinh hoạt cũng thường xuyên bị thay đổi trong những
nhiệm kỳ mà ông Chavez còn giữ chức Tổng thống. Chính phủ đã có những bước căn
bản để giải quyết cuộc khủng hoảng trầm trọng về nguồn nước – mà hầu hết các cư
dân sống ở các khu ổ chuột luôn bị ảnh hưởng. Những bước căn bản này chính là nền
tảng hỗ trợ cho chính quyền của ông Chavez.
Sau khi Viện Thống kê Quốc gia công bố một nghiên cứu
vào năm 2001 cho thấy 231 trong tổng số 335 thành phố của Venezuela không có đủ
các dịch vụ nước và vệ sinh môi trường, 4,2 triệu người không được tiếp cận với
nguồn nước máy và khoảng 8 triệu người không được cung cấp đầy đủ thiết bị vệ
sinh, thì Bộ Luật Nước sạch và Vệ sinh môi trường đã được ban hành bởi lệnh của
Tổng thống. Để phù hợp với đường lối chủ trương của chính phủ là trao thêm
quyền cho cộng đồng và là một “hình thái mới về quyền lực”, bộ luật này cũng đã
triển khai chính sách phi tập trung hóa việc quản lý nước xuống 7.000
thành viên thuộc liên minh “hội nghị bàn tròn” (là hiệp hội có liên quan đến việc
giám sát nguồn nước ở cấp độ khu vực) liên kết với cơ quan quản lý nguồn nước
quốc gia Hidroven.
Người dân địa phương phải gánh luôn trách nhiệm
trong việc xác định rõ nhu cầu cũng như những hạng mục đầu tư thuộc loại ưu
tiên của họ. Vào năm 2007, song song với tình trạng địa phương hóa nhằm quản lý
các dịch vụ tiện ích, chính phủ cũng đã tiến hành quốc hữu
hóa một số ngành công nghiệp then chốt, bao gồm luôn cả ngành điện.
Những lời hứa hão huyền
Chủ trương của ông Chavez trong việc trao thêm
quyền cho cộng đồng [tầng lớp lao động và người nghèo] cũng như cho rằng nước
này có thể tự cung tự cấp về năng lượng quốc gia, thì cũng không khác gì các kế
hoạch của những người tiền nhiệm vào những năm 1990 – vẫn không thể đưa ra bất
kỳ sự cải tiến nào. Việc đầu tư và cung cấp cho cả hai lĩnh vực nước và điện
(trong thập niên vừa qua, ước tính chính phủ đã bỏ ra 10 tỷ USD đầu tư cho nguồn
nước và 60 tỷ USD đầu tư cho nguồn điện) vẫn không sao đáp ứng nổi tốc độ của
nhu cầu do tăng trưởng dân số và kinh tế.
Sự quản lý yếu kém do đội ngũ lãnh đạo cấp cao luôn
bị biến động và do hạn chế về mặt kỹ thuật công nghệ, đồng thời bộ máy hành
chính thì cồng kềnh và sự lãng phí ngày càng gia tăng do giám sát không hiệu quả
cũng như năng lực hạn chế. Cũng y như những ví dụ điển hình khác về chủ trương
của ông Chavez khi tiến hành một chế độ dân chủ định hướng bởi cộng đồng,
thì các chương trình nghị sự liên quan đến nguồn nước sinh hoạt luôn nhanh
chóng bị thất bại. Rồi hàng loạt những vấn đề khác nữa, cũng không thể nào đạt
hiệu quả cao.
Cả nước hiện nay đang bước vào một giai đoạn rất
mang tính định mệnh. Hệ thống tài chính sụp đổ đã ngăn cản mọi khả năng đầu
tư với quy mô lớn nhằm cải thiện nguồn nước của nhà nước. Và cuộc khủng hoảng
chính trị hiện nay của quốc gia này đã làm cho việc quản lý và bảo tồn tài
nguyên môi trường không còn là vấn đề thiết yếu nữa.
Và đương nhiên, nó sẽ gây ra những hậu quả rất nguy
hiểm về mặt sức khỏe. Nhiều hộ gia đình dự trữ nguồn nước khan hiếm có thể làm
gia tăng dịch bệnh cho cả cộng đồng dân cư vốn rất dễ bị tổn thương do các căn
bệnh do muỗi gây ra bao gồm virus Zika, sốt vàng, sốt xuất huyết, và sốt chikungunya
(là bệnh do virus chikungunya lây nhiễm qua trung gian của muỗi
truyền bệnh).
--------------------
Julia Buxton là Giáo sư thuộc ngành Chính trị học So
sánh tại Đại học Trung ương Châu Âu tại Hungary. Bài viết này đã được công bố lần
đầu tiên trên tạp chí The Conversation.
No comments:
Post a Comment