29.09.2015
Nhà văn Võ Phiến
Nhà văn Võ Phiến (Đoàn Thế Nhơn) đã qua đời vào lúc
7 giờ tối Thứ Hai 28 tháng 9 năm 2015, thọ 90 tuổi.
Đó là một cái tang lớn không những đối với gia đình
của ông mà còn đối với văn học Việt Nam nói chung: Một tài năng lớn đã ra đi.
Nếu hiểu nhà văn chuyên nghiệp là người dành toàn bộ
thì giờ lao động cho việc viết lách và sống nhờ hẳn vào việc viết lách, tức là
người coi việc viết lách như một nghề nghiệp theo cái nghĩa kinh tế học chúng
ta thường dùng thì Võ Phiến chưa bao giờ là nhà văn chuyên nghiệp: suốt đời ông
là công chức. Ở Việt Nam, ông làm công chức; sang Mỹ, ông cũng lại làm công chức.
Viết lách, với ông, chỉ là nghề tay trái, đúng nghĩa tay trái: ông viết trong
những ngày lễ, ngày nghỉ, viết giữa hai công việc trong sở, v.v... Vậy mà, nhìn
lại số tác phẩm ông đã xuất bản, chúng ta không thể không kinh ngạc: hơn 40 đầu
sách. Không phải ít. Chưa nói về chất lượng, chỉ kể số lượng, với hơn 40 đầu
sách ấy, Võ Phiến rõ ràng là một trong những nhà văn có năng suất cao ở Việt
Nam, không thua gì những người suốt đời sống bằng nghề cầm bút hay gần gũi với
nghề cầm bút như dạy học hay quản lý các sinh hoạt văn học nghệ thuật, chẳng hạn.
Một đặc điểm nữa cũng cần chú ý: hơn 40 đầu sách ấy
phân bố khá đều trong cuộc đời của Võ Phiến. Nghĩa là không có giai đoạn nào
ông hoàn toàn bế tắc. Trong nước, ông viết khá đều. Di tản sang Mỹ, giữa lúc mọi
người đang rã rời tuyệt vọng hoặc “qui ẩn” hẳn hoặc chỉ viết cầm chừng, uể oải,
ông, một mặt hì hục đi làm kiếm sống, mặt khác vẫn viết, hết Thư gửi bạn (1976)
đến Lại thư gửi bạn (1979), hết Ly hương (1977) lại đến Nguyên vẹn (1978). Nếu
Thư gửi bạn là tập tuỳ bút đầu tiên thì Nguyên vẹn lại là quyển tiểu thuyết đầu
tiên của Việt Nam ở hải ngoại sau cuộc đổi đời 1975.
Chưa hết. Từ năm 1990 trở lại đây, thời kỳ rất nhiều
người coi là “khủng hoảng” của nền văn học Việt Nam tại hải ngoại với hiện tượng
nổi bật là hầu hết những cây bút chủ lực, cả cũ lẫn mới, đều đâm ra mệt mỏi, ngọn
lửa nhiệt tình cứ hiu hiu nguội dần, sức sáng tác ngày một thưa thớt, thì Võ
Phiến, một trong những nhà văn cao niên nhất, sức khoẻ kém nhất, ngược lại, cứ
lặng lẽ viết và in đều đều: năm 1991 hai quyển; năm 1992 hai quyển; năm 1993 ba
quyển; năm 1994 nghỉ để năm 1995 in một lần bốn quyển kể cả một quyển vốn là
tái bản nhưng có bổ sung bài viết mới: Truyện thật ngắn. Dường như Võ Phiến
không hề bị ảnh hưởng bởi những dao động từ xung quanh. Ai cụt hứng: mặc; ai
nghĩ là nhà văn mà rời khỏi đất nước tức là chấm dấu chấm hết cho sự nghiệp
sáng tạo của mình: mặc; Võ Phiến cứ viết. Ngòi bút ông vẫn miệt mài, vẫn thuỷ
chung với trang giấy.
Có thể nói, tại Việt Nam, Võ Phiến là một trong vài
người hiếm hoi mà sự nghiệp cầm bút kéo dài cả đời. Thường, chỉ có một thời, thời
hoa, sau đó là lá, có khi lá cũng héo quắt. Sau 1954, ở cả hai miền Nam và Bắc,
hiếm có nhà văn, nhà thơ nào nổi tiếng trước 1945 còn giữ được nhịp độ và chất
lượng sáng tác như cũ. Sau 1975, trong nền văn học tại hải ngoại, trừ Mai Thảo
quay sang làm thơ và khá thành công trong lãnh vực thơ ca, và trừ Võ Phiến, tất
cả những “đại thụ” tại Miền Nam lúc trước đều chỉ còn là vang bóng của một thời.
Phần lớn họ tồn tại như những ông/bà thành hoàng trong đình, trong miễu chứ
không phải như một nhà văn, nhà thơ đang cầm bút thực sự.
Vấn đề không phải là viết nhiều, viết đều. Vấn đề
còn là ở chỗ: Võ Phiến bao giờ cũng song hành với thời đại. Về phương diện nghệ
thuật, không lúc nào người ta coi ông là “mới”, thế nhưng, ngược lại, có điều
oái oăm là: không lúc nào người ta thấy ông “cũ” cả. Văn chương Võ Phiến như đứng
ngoài thời gian, bất chấp những trào lưu, những thị hiếu thời thượng của xã hội.
Rồi cũng lại thú vị nữa hiện tượng: gần 70 tuổi, trong cảnh hưu trí, với Truyện
thật ngắn (1991 và 1995) và Viết (1993), Võ Phiến lại là người tiên phong trong
việc đặt ra vấn đề tìm tòi một cách viết mới cho... thế kỷ 21.
Hơn nữa, nhìn lại sự nghiệp của Võ Phiến như một tổng
thể, chúng ta dễ phát hiện ra một điều: tính chất đa dạng. Lâu nay, nghĩ đến sự
đa dạng trong tài năng của những người cầm bút, chúng ta thường chỉ nghĩ đến những
người như Nguyễn Đình Thi ở Miền Bắc và Thanh Tâm Tuyền ở Miền Nam, những người
vừa làm thơ hay vừa viết truyện hay, viết kịch hay, thỉnh thoảng viết lý luận,
viết phê bình: cũng hay nữa. Chúng ta quên mất Võ Phiến: trừ kịch, ông tung
hoành ngang dọc trong rất nhiều thể tài khác nhau, và trừ thơ, ở thể tài nào
ông cũng đạt được những thành tựu xuất sắc, có khi hơn hẳn hai người vừa được
nhắc.
Trong cuốn chuyên khảo Võ Phiến, xuất bản năm 1996,
để nhấn mạnh vào đặc điểm nổi bật ấy của Võ Phiến, để xoá tan cái ngộ nhận phổ
biến lâu nay chỉ quen nhìn Võ Phiến như một nhà tiểu thuyết hoặc một nhà tuỳ
bút cũng như, quan trọng hơn, để cố gắng phác hoạ diện mạo văn học của Võ Phiến
một cách tương đối đầy đủ, ít nhất trên những nét lớn, tôi đã giới thiệu Võ Phiến
trong nhiều kích thước khác nhau: một nhà lý luận văn học, một nhà phê bình văn
học, một nhà tạp luận, một nhà tuỳ bút, một người viết truyện (cả truyện dài lẫn
truyện ngắn), và bao trùm lên tất cả là một phong cách văn học độc đáo, một niềm
trăn trở không nguôi, lúc nào cũng khắc khoải đổi mới để theo kịp thời đại, người
phần nào vượt qua những giới hạn của chủ nghĩa hiện đại để đối diện với những yếu
tố mới trong thời hậu hiện đại.
Nhìn Võ Phiến từ nhiều khía cạnh khác nhau như vậy,
tôi bỗng phát hiện một điều: một nhà văn lớn không những lớn mà còn giàu vô tận;
mà không những giàu, họ còn có thể san sẻ sự giàu có của mình cho nhà phê bình:
viết về họ thật thích, ngỡ như không bao giờ hết chuyện.
***
Chú
thích: Đây nguyên là lời Dẫn nhập in trong cuốn Võ Phiến của
tôi được nhà xuất bản Văn Nghệ tại California ấn hành vào năm 1996. Có sửa lại
một ít.
-------------------
* Blog của Tiến sĩ
Nguyễn Hưng Quốc là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng
ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment