Luật sư Ngô Ngọc Trai
Gửi
cho BBC từ Hà Nội
4 tháng 7 2015
Mới
đây xảy ra sự việc Tòa án nhân dân Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh từ chối cấp giấy
chứng nhận người bào chữa cho luật sư.
Lý do tòa đưa ra là việc mời luật sư do cha mẹ thực
hiện thiếu tài liệu chứng minh sự đồng ý của người con đang bị giam.
Phải chăng Tòa đã không tuân luật?
Đây là kiểu cách cơ quan tố tụng gây khó khăn cho luật
sư xảy ra cũng phổ biến.
Việc hỏi xem bị can có đồng ý luật sư do gia đình mời
không, điều này có thực sự cần thiết? Bởi xét theo lẽ thường ai đang bị giam giữ
mà chẳng mừng khi được gia đình quan tâm mời luật sư? Có lý nào lại từ chối cái
người bảo vệ mình?
Sau khi bị phê phán qua nhiều vụ việc, đến năm 2012
Luật Luật sư sửa đổi đã quy định tại Điều 27 rằng việc yêu cầu luật sư bào chữa
được thực hiện không chỉ bởi bị can mà còn được thực hiện bởi ‘người khác’.
‘Người khác’ ở đây có thể hiểu là người thân trong
gia đình như cha mẹ vợ chồng anh chị em hoặc người thân khác như bạn bè đồng
nghiệp.
Đây là một bước tiến tháo gỡ những chướng ngại cho
nghề luật sư và cũng là gia tăng quyền cho công dân.
Luật đã quy định thế, nhưng cán bộ Tòa án nhân dân
quận 1 ở TP Hồ Chí Minh xem ra đã không tuân thủ. Việc từ chối chấp nhận luật
sư do cha mẹ mời cho con không chỉ sai luật mà còn không nhân văn.
Sau khi báo chí đưa tin, phía Tòa án đã sửa sai bằng
cách tiếp nhận hồ sơ luật sư và bản thân Thẩm phán sẽ vào trại giam gặp bị can
để hỏi xem có đồng ý luật sư hay không.
Còn
nhiều chướng ngại
Lâu nay, giới luật sư vẫn bị các cơ quan nhà nước
gây khó và nghề luật sư ở Việt Nam chưa phải là một nghề danh giá, hấp dẫn như
nước ngoài.
Vị thế yếu kém của người luật sư có nguyên do từ những
chế định pháp lý bất cập. Ví như trong Bộ luật tố tụng hình sự quy định khi
cùng tham gia hỏi cung, luật sư chỉ được hỏi khi điều tra viên cho phép.
Và khi luật sư lên tiếng bênh vực cho bị can trước
những câu hỏi mang tính mớm cung bức cung thì rất dễ bị quy chụp là gây cản trở
khó khăn cho hoạt động điều tra và có thể bị xử lý.
Cũng có những văn bản pháp luật không tạo điều kiện
cho nghề luật sư hoạt động.
Ví như Luật thanh tra không quy định cho phép đối tượng
thanh tra được mời luật sư trong quá trình thanh tra, Luật tố cáo không cho
phép người tố cáo được mời luật sư trong hoạt động tố cáo.
Tại sao luật sư lại không được tham gia vào những hoạt
động đầy tính pháp lý như vậy? Khi đó nhu cầu chính đáng được tư vấn pháp lý để
thực hiện các công việc sao cho hợp pháp của công dân và doanh nghiệp bị bỏ đi
đâu?
Trước kia thì không, nhưng nay Luật khiếu nại đã quy
định cho phép người khiếu nại được mời luật sư tư vấn pháp lý và tham gia bảo vệ
trong hoạt động khiếu nại.
Tố cáo hay khiếu nại cùng có bản chất các vấn đề pháp
lý, sao khiếu nại thì cho luật sư tham gia, còn tố cáo thì không?
Điều đó cho thấy những chế định pháp lý tiến bộ trao
quyền cho công dân còn ít ỏi và nhiều cơ quan ban ngành vẫn chưa thay đổi nhận
thức tiêu cực về nghề luật sư và chưa nhận ra vai trò to lớn của người luật sư
trong quản trị xã hội.
Nhiều người vẫn không thấy vấn đề phải quản trị đất
nước bằng pháp luật, trong khi nghề luật sư sống và hoạt động hàng ngày cùng với
các quy định pháp luật.
Khi người luật sư tham gia vào các hoạt động sẽ có tác
dụng giúp tháo gỡ những mâu thuẫn tranh chấp bất đồng, và giám sát thúc ép buộc
các cơ quan phải làm đúng luật, đó là công cụ giúp ích quản trị xã hội đầy hiệu
quả.
Luật
sư phải tự giúp mình
Còn nhiều chế định pháp lý lạc hậu mà xét ra thì bất
lợi cho nghề luật sư, giới luật sư cần nhận ra và có phương hướng đấu tranh sửa
đổi nhằm tự giúp cho nghề nghiệp của mình.
Ví như Bộ luật tố tụng hình sự hiện tại quy định cơ
quan điều tra được quyền bắt giam giữ, trong khi cơ quan này vốn chịu trách nhiệm
điều tra tội phạm. Vì cái quyền như thế và cái trách nhiệm như thế cho nên họ
có xu hướng xem nhẹ quyền công dân.
Tình trạng cơ quan điều tra bắt giam giữ là rất phổ
biến, và vai trò của người luật sư hoàn toàn mờ nhạt trong việc này.
Thực tế cho thấy, vấn đề bị bắt hay không là mối bận
tâm lo lắng bậc nhất của người đang bị điều tra. Đối với nhiều người, việc sau
này có bị kết tội hay không ít quan trọng hơn việc trước mắt có bị bắt hay
không. Do vậy nếu luật sư chứng tỏ được vai trò hữu ích trong vấn đề quan trọng
bậc nhất này của thân chủ, thì đó là điểm để giới luật sư cho thấy giá trị của
mình và nhận được sự cậy nhờ của cộng đồng thân chủ.
Để gia tăng vai trò giá trị của mình trong việc bênh
vực thân chủ trước việc có bị bắt hay không, giới luật sư cần lên tiếng thúc đẩy
quy định không để cơ quan điều tra được quyền bắt giam giữ, mà chỉ tòa án mới
được ra lệnh bắt giam giữ.
Cơ quan điều tra không được tự bắt, trong quá trình
điều tra nếu thấy có nguy cơ xấu từ bị can, cần ngăn chặn thì gửi văn bản tới
tòa đề nghị ra lệnh bắt. Khi tòa án đồng ý ra lệnh thì cơ quan điều tra thi
hành lệnh bắt.
Đây là chế định pháp lý quan trọng mang trong nó quyền
to lớn, nếu sửa đổi sẽ ảnh hưởng lớn rộng tới quyền hạn của các chủ thể tư
pháp. Cùng là việc bắt ngăn chặn thôi, nhưng cơ quan nào được quyền ra lệnh là
điểm khác biệt mà từ đó sẽ kéo theo sự thay đổi toàn bộ cục diện của nền tư
pháp.
Chúng ta hy vọng thói quen nghề nghiệp cân nhắc công
tâm khách quan của giới tòa án sẽ giúp cho thân chủ có cơ hội được ở nhà thay
vì vào xà lim. Từ đó giảm bớt đi tính nghiệt ngã của tố tụng hình sự và dân chủ
hóa đời sống xã hội.
Cũng nên biết rằng pháp luật hình sự tiến bộ của các
nước trên thế giới và ngay trong Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính
trị của Liên Hợp Quốc đã được Việt Nam ký kết tham gia đều quy định quyền bắt
giam giữ thuộc về tòa án.
Ở Việt Nam hiến pháp năm 2013 đã quy định Tòa án thực
hiện quyền tư pháp, tức là Tòa án là cơ quan trọng tâm giữ quyền cao nhất trong
hệ thống tư pháp gồm các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án.
Cho nên nếu sửa đổi quy định trao quyền quyết định bắt chỉ cho tòa án sẽ vừa
phù hợp với thông lệ quốc tế vừa phù hợp với Hiến pháp mới sửa đổi. Và do đó, vấn
đề tuy lớn đấy nhưng không phải là không có cơ sở để thực hiện.
Vai
trò Liên đoàn luật sư
Giới luật sư hiện nay còn khan hiếm cơ hội hành nghề
và để cải thiện, giới luật sư có thể gia tăng cơ hội nghề nghiệp cho mình bằng
cách đấu tranh đưa vào quy định mọi vụ án hình sự mà bị can chịu khung hình phạt
từ 7 năm tù trở lên thì phải có luật sư bào chữa.
Nếu bị can không mời luật sư thì phải có luật sư chỉ
định. Điều này được thực hiện sẽ không chỉ ích lợi cho giới luật sư mà ích lợi
cho toàn bộ cộng đồng xã hội, giúp tăng tỷ lệ án hình sự có luật sư bào chữa và
giảm tránh oan sai.
Nhiều phận đời nghèo khó ngang trái éo le sẽ có cơ hội
được luật sư bào chữa.
Qua đó cho thấy, vấn đề gia tăng vị thế vai trò của
người luật sư cũng là tăng cường tôn trọng bênh vực các quyền công dân.
Nhưng để thực hiện những điều này thì phải tranh đấu
với những người có quan điểm bác bỏ.
Và Liên đoàn luật sư Việt Nam - tổ chức của luật sư
cả nước có vai trò quan trọng.
Liên đoàn luật sư cần tính cách để tìm kiếm gia tăng
cơ hội nghề nghiệp cho luật sư thành viên và nâng cao vị thế của nghề nghiệp.
Nhưng liệu Liên đoàn luật sư có đủ mạnh mẽ nhiệt huyết
tranh đấu cho các vấn đề của nghề không?
Có thực trạng là nhiều người giữ vị trí trong bộ máy
của Liên đoàn vì đã thành danh nên cơ hội nghề nghiệp có thừa nên thiếu động lực,
hoặc là được cơ cấu vào giữ ghế mà không do năng lực dẫn đến họ không nhiệt huyết
trước các vấn đề.
Trong khi nhiều luật sư thành viên thì thờ ơ với tổ
chức hoặc bận rộn với những phi vụ của mình mà theo đó công lý không những
không được bênh vực mà còn bị hủy hoại.
Cho nên trong công cuộc dài hơi tìm cách cải tạo
thay đổi thực trạng, các luật sư phải thấy được nhu cầu làm lành mạnh chính tổ
chức của mình.
Đi đầu
cải cách tư pháp
Điều may mắn là khi giới luật sư tìm kiếm cơ hội,
nâng cao vai trò vị thế của mình thì đó cũng chính là nội dung mục tiêu của
chương trình cải cách tư pháp.
Các quyền hạn trong lĩnh vực tư pháp xét cho cùng
cũng chỉ giới hạn ở một số lượng các quyền nhất định, nhưng lâu nay việc phân bổ
thực hiện các quyền không hợp lý dẫn đến nền tư pháp còn xộc xệch.
Cải cách tư pháp là nhằm căn chỉnh phân bổ lại cho hợp
lý việc thực hiện các quyền này và điều tất yếu là tăng quyền cho luật sư.
Giới luật sư có đầy đủ động lực, thấy được sự cần
thiết và hưởng lợi từ những thành công của chủ trương cải cách tư pháp. Và so với
các giới cán bộ tư pháp khác thì người luật sư có đủ ưu thế thuận lợi để đi đầu.
Ưu thế thuận lợi ở đây là sự tự do trong hành nghề dẫn
đến sự tự chủ trong suy nghĩ việc làm.
Trong khi các giới cán bộ tư pháp như thẩm phán, kiểm
sát viên, điều tra viên, chấp hành viên họ làm việc theo những quy chế, nguyên
tắc, trình tự, thủ tục có tính ổn vững, thói quen việc làm ít thay đổi nên
không thuận cho những suy tư mới.
Cải cách tư pháp nhằm gia tăng và nâng cao quyền tư
pháp trong tương quan với quyền lập pháp, hành pháp. Mặc dù có lợi cho chính
mình song các cán bộ tư pháp đều có vẻ thụ động và trông chờ quyết định thay đổi
đến từ bên ngoài. Vai trò có sáng kiến hành động của họ rất ít.
Ví như giới cán bộ tòa án, họ có quyền hạn to lớn là
định đoạt mạng sống và số năm tù của một đời người. Hoặc họ có quyền quyết định
xem bên nào được hay mất hàng trăm tỷ đồng.
Quyền hạn to lớn như thế cũng đòi hỏi tầm mức tri thức
và phẩm hạnh tương xứng, như thế đúng ra họ xứng đáng được hưởng một mức lương
cao.
Nhưng lâu nay không thấy giới thẩm phán lên tiếng
đòi hỏi cho quyền hưởng lương cao, họ thụ động trông chờ và khi đó không chỉ
thiệt thòi cho họ mà còn gây hại cho người khác.
Để có thêm thu nhập họ đã tận dụng quyền hạn to lớn
của mình trong các vụ án, từ đó nảy sinh trình trạng vòi vĩnh gây khó dễ mà sự
việc xảy ra tại Tòa án nhân dân Quận 1 nêu trên là một ví dụ.
Tóm lại, các giới cán bộ tư pháp chịu nhiều sự ràng
buộc khiến họ không thể bứt phá ra khỏi những trói buộc nên không trông đợi ở họ
là những người tiên phong trong việc thúc đẩy những cái mới.
Giới luật sư tuy còn nhiều vấn đề nội tại nhưng nắm
giữ trong mình khả năng đóng góp to lớn trong chủ trương cải cách tư pháp và
qua đó giúp dân chủ hóa đời sống xã hội.
Bài viết thể hiện văn phong và phản ánh quan điểm
riêng của tác giả, một luật sư đang sinh sống và làm việc ở Hà Nội.
No comments:
Post a Comment