Jean-Marie
Guéhenno, Project Syndicate
Biên dịch: Nguyễn Huy
Hoàng | Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp
Posted
on 13/02/2015
Bài
liên quan: Bản chất
của quyền lực quốc gia
Dường
như trên khắp thế giới, khủng hoảng đang kìm chặt nền chính trị các quốc gia. Từ
cuộc bầu cử này tới cuộc bầu cử khác, tỉ lệ cử tri đi bầu đạt mức thấp nhất
trong lịch sử. Các chính trị gia bị chửi rủa mọi nơi. Các đảng chủ đạo, tuyệt vọng
tìm cách giữ tính chính danh, đang hành động vô lối, buộc phải lựa chọn giữa việc
nối giáo cho chủ nghĩa cực đoan và nguy cơ bị các phong trào dân túy, kháng
chính thống[1] áp đảo.
Trong
khi đó, tiền bạc chưa bao giờ lại đóng một vai trò quan trọng như vậy trong nền
chính trị kể từ sau Thế chiến II, át đi sức mạnh của các ý tưởng. Chẳng hạn như
ở Mỹ, âm thanh của hàng tỉ đô la rót vào ngân quỹ của các chiến dịch bầu cử át
đi tiếng nói của các cử tri. Ở những nơi trên thế giới mà nền pháp quyền quá yếu
đuối, tham nhũng và các mạng lưới tội phạm đang thế chỗ cho các tiến trình dân
chủ. Tóm lại, việc theo đuổi những lợi ích tập thể trông lạ lẫm đến đáng buồn.
Chiến
tranh Lạnh kết thúc cũng là lúc rắc rối bắt đầu, khi mà sự sụp đổ của ý thức hệ
cộng sản mục nát hoàn toàn được hiểu là thắng lợi của thị trường. Chủ nghĩa cộng
sản đã bị loại bỏ, và khái niệm nhà nước như một chủ thể nơi những mong muốn và
lợi ích tập thể của người dân được tổ chức cũng thế.
Cá
nhân trở thành tác nhân thay đổi cuối cùng – một dạng cá nhân được quan niệm là
chủ thể lý tính hiện diện trong mô hình của các nhà kinh tế. Bản sắc cá nhân
như vậy không xuất phát từ lợi ích giai cấp hay các đặc điểm xã hội học khác,
mà bắt nguồn từ lô gích của thị trường, thứ buộc họ phải tối đa hóa lợi ích cá
nhân, dù trong vai trò một nhà sản xuất, người tiêu dùng, hay là cử tri.
Quả
thật, kinh tế học đã được ngưỡng vọng và được lưu giữ trong các thiết chế như
ngân hàng trung ương và các cơ quan quản lý cạnh tranh, vốn được tách biệt một
cách có chủ đích và độc lập với chính trị. Kết quả là, các chính phủ bị giới hạn
chỉ tập trung vào việc khắc phục các khiếm khuyết của việc phân bổ các nguồn lực
của thị trường.
Cuộc
khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, cùng cơn suy thoái kinh tế đi kèm và tình
trạng bất bình đẳng về thu nhập và của cải đã chọc thủng niềm hân hoan chiến thắng
mỏng manh của kinh tế học. Nhưng chính trị, thay vì giành được vị trí của kinh
tế học, tiếp tục đánh mất uy tín, khi các nhà lãnh đạo chủ chốt – đặc biệt ở Bắc
Mỹ và châu Âu – đã phải viện dẫn các lý thuyết kinh tế để biện minh cho những lựa
chọn chính sách của mình.
Việc
theo đuổi thành tựu cá nhân là đặc điểm tiêu biểu của thời đại chúng ta, làm lu
mờ các khía cạnh tập thể của số mệnh loài người. Nhưng mong muốn sâu thẳm của
con người được trở thành một phần của nhóm xã hội vẫn chưa biến mất. Nó vẫn hiện
diện, nhưng thiếu vắng một lối thoát đáng tin cậy. Các công việc chung của quốc
gia trở nên trống rỗng, và cái gọi là cộng đồng quốc tế vẫn còn là một khái niệm
trừu tượng. Những người trẻ – bao gồm cả những phần tử thánh chiến trẻ chẳng hạn
– có thể cảm nhận đặc biệt sâu sắc mong muốn dở dang về một (bản sắc) cộng đồng
này.
Quả
thật, các lãnh đạo tôn giáo và các chính trị gia dân tộc chủ nghĩa là những người
đầu tiên phát hiện ra khoảng trống, và đang nhanh chóng lấp đầy nó. Đức Giáo
hoàng Francis, Vladimir Putin, Abu Bakr al-Baghdadi (lãnh đạo Nhà nước Hồi giáo
tự xưng – NHĐ), và Marine Le Pen (chính trị gia người Pháp – NHĐ) ít có điểm
nào chung. Nhưng họ cùng có một tầm nhìn: Một khao khát sâu sắc tạo ra các cộng
đồng được định nghĩa bằng những giá trị chung, chứ không phải bằng những nhu cầu
thiết yếu.
Cuộc
khủng hoảng chính trị quốc gia đã gây nên những hậu quả mà tác động của chúng
vượt qua cả biên giới mỗi quốc gia. Tư tưởng tôn giáo chính thống (tức cực đoan
– NHĐ) và chủ nghĩa sô-vanh quốc gia sẽ tồn tại lâu dài, và đi cùng với chúng
là chủ nghĩa khủng bố, thứ mà những kẻ cực đoan thuộc mọi màu sắc đón nhận bởi
cả hai hiện tượng này đều phù hợp một cách lý tưởng với thời đại của chủ nghĩa
cá nhân: Chúng đưa ra những câu trả lời tưởng tượng cho cảm giác phẫn nỗ của
các cá nhân, thay vì những câu trả lời chính trị cho những thách thức tập thể.
Bản chất vô định hình của những phong trào này – vốn thường thể hiện qua những
nhà lãnh đạo có sức hút – cho phép mỗi cá nhân được đặt mình vào những giấc mơ
của họ, khiến họ khó khăn hơn trong việc sử dụng khuôn khổ chính trị truyền thống.
Nhưng
sức mạnh này cũng có thể lại là điểm yếu. Khi được giao nhiệm vụ quản lý các
vùng lãnh thổ và quản trị dân cư, những phong trào này (tức tôn giáo cực đoan
và chủ nghĩa sô-vanh quốc gia) bắt đầu phải đối mặt với những hạn chế về hậu cần
và tổ chức như những đối thủ của chúng. Kết quả là, nạn quan liêu liên tục bén
gót, khiến chúng luôn phải không ngừng biến động và đổi mới.
Nếu
chính trị muốn chiếm lại các giá trị từ những kẻ cuồng tín, lũ ba hoa, và các
nhà kinh tế, nó phải được xây dựng lại từ nền móng. Hơn một nửa dân số thế giới
hiện đang sống ở các thành phố, và bất kỳ sự phục hưng chính trị nào cũng phải
đối trọng lại sự hấp dẫn của những cộng đồng ảo khổng lồ bằng các xã hội đô thị
vững chắc. Các công dân phải được tái tham gia vào các tiến trình chính trị, được
giáo dục về quan hệ công chúng, và được cung cấp những diễn đàn thực tế (chứ
không đơn thuần là ảo) để thể hiện sự khác biệt của họ và tranh luận với những
quan điểm khác.
Hơn
nữa, các thiết chế liên kết các quốc gia với cộng đồng quốc tế, như Liên minh
Châu Âu, phải được tăng cường và tái tập trung. Cụ thể, các chức năng kỹ thuật
của chúng phải được tách biệt rõ ràng khỏi các vai trò chính trị.
Nhưng
trên tất cả, các chính trị gia phải ngừng tìm cách củng cố uy tín đã bị giảm
sút của họ bằng việc giả danh khoa học kinh tế. Chính trị bắt đầu nơi kinh tế học
đương đại kết thúc – với đạo đức và nỗ lực tạo ra một xã hội được tổ chức công
bằng.
Jean-Marie
Guéhenno, nguyên Phó Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc phụ trách Gìn giữ hòa bình, là
Chủ tịch và Tổng giám đốc điều hành của Nhóm Khủng hoảng Quốc tế (International
Crisis Group).
——————
[1]
Anti-establishment : Quan điểm chống lại các nguyên tắc xã hội, chính trị, và
kinh tế truyền thống của xã hội.
No comments:
Post a Comment