Michael J. Totten - World
Affairs
Phương
Thảo (Hà Lan) dịch
(VNTB)
- Cuba đang chuyển mình. Theo công thức nổi tiếng của Matthew Arnold thì
Cuba đang đứng giữa cái chết và sự vùng vẫy để hồi sinh. Chủ nghĩa Mác Lê vẫn
còn nguyên vẹn ở đó, nhưng những ngành nghề đơn giản như thợ làm tóc đang được
tư nhân hóa và chính phủ đang xem xét đưa ra một vùng kinh doanh phi cộng sản ở
cảng Mariel.
Bên
cạnh việc Ả rập tẩy chay chống lại Israel, việc Mỹ trừng phạt Cuba đã kéo dài
hơn bất kỳ một cuộc cấm vận khác trong kỷ nguyên hiện đại.
Cấm
vận kinh tế được đưa ra từ những năm đầu thập niên 1960 ngay sau khi Fidel
Castro khơi mào chiến tranh kinh tế chống lại Mỹ bằng việc quốc hữu hóa các tài
sản tư của Mỹ ở Cuba. Đảng cộng sản Cuba vẫn sống sót sau sự sụp đổ của Liên
bang Sô Viết và sau khi chiến tranh lạnh chấm dứt, vì vậy vào năm 1993 mục đích
của cấm vận kinh tế thay đổi dựa theo yêu cầu điều luật dân chủ Cuba trong đó
nêu rõ việc cấm vận sẽ được gỡ bỏ chừng nào Chính quyền Havana tôn trọng “các
chuẩn mực của quốc tế về vấn đề nhân quyền” và “các giá trị dân chủ.”
Trong
nhiều năm, đối với tôi việc cấm vận đã trở nên lạc hậu và kém hiệu quả. Chính
quyền Trung Quốc dù có ít hà khắc hơn Cuba nhưng cũng là một trong những đối tác
kinh tế lớn nhất của Mỹ, trong khi Trung Quốc cũng giống Cuba trong việc coi
thường các chuẩn mực của quốc tế về vấn đề nhân quyền. Và việc cấm vận Cuba đã
tạo cho chính quyền Castro bào chữa việc công dân Cuba phải chịu đựng nền kinh
tế tồi tệ. Cũng như mọi khi, mọi việc là do tụi Mỹ. Người dân Cuba nghèo khó
không phải do chủ nghĩa cộng sản mà do Mỹ.
Sau
một vài tuần ở Cuba vào tháng Mười và tháng Mười Một, tôi quay trở về nhà mà
không chắc lắm với việc cấm vận đã lỗi thời. Fidel Castro ốm yếu đã chuyển giao
quyền lực cho người em trai Raul vài năm trước đây và chế độ Raul đã cuối cùng
nhận ra được cái sự thật hiển nhiên mà ai cũng đã nhìn thấy từ lâu lắm rồi, đó
là chủ nghĩa cộng sản là một thiên sử thi bất thành. Cuối cùng thì sự thay đổi
cũng đã xuất hiện phía chân trời của đảo quốc này và cấm vận có thể – chỉ là có
thể, sẽ là một cơ hội có thể giúp cho Cuba đi được đến đích.
Anh
Valentin Prieto một người Cuba sống lưu vong nói : “ Chúng tôi hoàn toàn ủng hộ việc cấm vận và cấm đi du lịch, “ và tôi ủng
hộ việc siết chặt cấm vận và phải thấy sự có hiệu quả thay vì chỉ là một hình
thức cho có. Hợp chủng quốc Hoa kỳ là thành trì của nền dân chủ và tự do trên
thế giới. Chúng ta không những không nên có mối quan hệ với một chế độ hà khắc,
mà chúng ta cũng có trách nhiệm đạo đức để không khuyến khích, tài trợ tài
chính, tham dự, hay hợp pháp hóa các chính thể hà khắc bằng bất cứ hành động
nào."
Giáo
sư Alfred Cuzán của trường đại học West Florida lại đưa ra ý kiến trái khác. "Có người ủng hộ việc giữ nguyên cấm vận
vì có như vậy Mỹ mới có thể gây sức ép cho anh em Castro thực thi các thay đổi
tự do hóa. Tôi nghĩ khía cạnh này có những điểm tốt. Và Cuba đã trưng thu và tước
đoạt tài sản của Mỹ. Nhưng tôi không nghĩ việc cấm vận có hiệu lực. Chính quyền
Castro vẫn có được những gì họ cần từ Canada, Âu châu hay những nước khác. Việc
cấm vận của Mỹ vẫn là một cái gì đó hoang đường."
Ông
ta có lý. Mỹ là bạn hàng lớn thứ 50 sau Venezuela, Trung Quốc, Tây ban nha và
Brazil. Cuba nhập nhiều hàng hóa từ Mỹ hơn từ Canada và Mexico. Việc trừng phạt
vẫn có hiệu lực, Cuba không thể mua mọi thứ và họ phải trả bằng tiền mặt- nhưng
cấm vận vẫn chưa toàn diện.
Tuy
nhiên Mỹ lại không mua gì của Cuba. Theo luật thì người Mỹ bị cấm đi đến đó.
Anh không thể cứ mua vé máy bay là đi được tới Havana để nằm dài trên bãi biển.
Anh phải đi chui qua ngả Mexico hay là mua một tua du lịch với giá trên trời
qua một số ít các đại lý được bộ Tài chính cấp phép để có thể thu xếp được một
chuyến đi tới Cuba. Những nhà báo như tôi là trường hơp ngoại lệ, nhưng tôi vẫn
không được phép mua rượu rum hay xì gà Cuba để mang trở về Mỹ.
Vấn
đề là cấm vận đã làm nền kinh tế Cuba bị tổn hại, nhưng hệ thống cộng sản phá sản
lại gây ra còn nhiều tổn hại hơn, và trong bất cứ trường hợp nào người quyết định
cắt đứt quan hệ kinh tế là Fidel Castro chứ không phải Mỹ.
Giáo
sư Cuzán cho biết : "Cuba chỉ cách Mỹ
có 90 dặm từ phía Florida và đã giao thương với nền kinh tế Mỹ hàng trăm năm rồi.
Và rồi khi Castro đã xiết chặt kinh thương toàn diện và đẩy nền toàn bộ nền
kinh tế theo hướng Liên Xô. Đó là một sự mất trí. Rồi ông ta là cố rèn dũa mối
liên hệ văn hóa bằng việc bắt người Cuba học tiếng Nga. Dự án điên rồ ấy đã hủy
hoại cả một quốc gia” .
Cuba
không còn bị ràng buộc với Liên xô nữa, Liên xô đã tan rã nhưng hệ thống kinh tế
vẫn gần như là chế độ cộng sản. Nhà nước Cuba vẫn sở hữu các nền công nghiệp trọng
yếu bao gồm cả những doanh nghiệp nhỏ như nhà hàng, quán bar, vì vậy đại da số
dân Cuba vẫn làm việc cho chính phủ. Lương bổng được hạn chế ở mức 20 đô la một
tháng và được cấp thêm một thẻ phân phối khẩu phần.
Tôi
hỏi một người phụ nữ Cuba rằng bà ta sẽ nhận được gì với cái thẻ phân phối đó. "Gạo, đậu, bánh mì, trứng, dầu ăn, và một
ký thịt gà cho mỗi hai tháng. Trước đây chúng tôi còn nhận được xà phòng và bột
giặt nhưng giờ thì hết rồi."
Bác
sỹ và bệnh viện được miễn phí, nhưng Cuba chưa bao giờ có đủ thuốc men. Tôi phải
mang theo cả một cái túi xách có đủ thứ vì thậm chí ngay cả những thứ đơn giản
như băng dán cá nhân hay thuốc trụ sinh vì những thứ này không phải lúc nào
cũng có bán ở Cuba. Bệnh nhân khi đi bệnh viện phải tự mang theo thuốc, khăn trải
giường, và thậm chí cả i ốt nếu họ có thể tìm mua được.
Cuba
cũng thiếu ăn thường xuyên. Hồi tháng Mười người ta cho tôi hay họ không thể
mua khoai tây được cho đến tận tháng Giêng năm sau. Điều này không thể là một hệ
lụy của cấm vận được. Cuba là một quốc gia nhiệt đới với đất đai màu mỡ và có
thể luân canh quanh năm nên có khả năng hoàn hảo để có thể tự cung tự cấp khoai
tây. Nhưng khoai tây khan hiếm lại không phải là điều ngạc nhiên. Tôi gần như
không nhìn thấy vùng canh tác nông nghiệp ở vùng ngoại thành. Hầu hết các cánh
đồng bị bỏ hoang. Những thửa ruộng trồng trọt lại nhỏ xíu. Ở vùng sa mạc Đông
Oregon của Mỹ còn có nền nông nghiệp tốt hơn, dù nơi này có đất đai bạc màu và
chỉ có lượng mưa ít ỏi, ngoài ra lại thêm mùa đông kéo dài và lạnh giá. Tôi
nghe kể không ngớt chuyện về việc thiếu hụt xà phòng trước và cả sau khi tôi đặt
chân đến đó. Một anh bạn nhà báo của tôi đã đến Cuba khá thuờng xuyên đã mang
theo những bánh xà phòng nhỏ xíu của khách sạn để tặng cho những người được anh
ta phỏng vấn.
"Họ mừng đến
phát khóc khi tôi cho họ những bánh xà phòng," anh ta kể.
"Việc này có xảy
ra thuờng xuyên không?" Tôi hỏi.
"Lúc nào cũng vậy."
Tôi
cũng mang theo xà phòng, những bánh xà phòng loại lớn tôi mua ở siêu thị chứ
không phải những bánh xà phòng nhỏ xíu của các nhà trọ - nhưng tôi không muốn
làm cho ai khóc cả vì vậy khi nào tôi rời đi, tôi kín đáo để lại vài bánh xà
phòng cho nhân viêc khách sạn, các anh chị phục vụ, các anh lái taxi. Và tôi gởi
tiền phục vụ phí hậu hĩnh ở bất cứ nơi nào có thể vì chính phủ không muốn trả
lương cho họ.
Không có một điều kiện về kinh tế nào ở đây là hậu quả chính
sách của người Mỹ. Ví
dụ nước Mỹ đâu phải là quốc gia duy nhất trên thế giới sản xuất xà phòng. Cuba
có thể mua xà phòng của Mexico hay Canada hay Cộng hòa Dominic. Cuba cũng có thể
tự sản xuất xà phòng. Trên thực tế thì Cuba cũng tự sản xuất xà phòng. Lý do mà
cả nước không có đủ xà phòng để dùng là vì chính phủ không quan tâm đến việc liệu
có ai không có để dùng. Xà phòng cũng chỉ là một trong số hàng ngàn những nhu yếu
phẩm bị giới hạn dành cho giới cao cấp, giới "nhà giàu" và cho những
ai may mắn mua được xà phòng trước khi hết hàng.
Trong
một quốc gia không cộng sản, nếu một sản phẩm bị thiếu hụt sẽ có người sản xuất
sản phẩm ấy hàng loạt và mang ra bán. Làm xà phòng không cần phải đòi hỏi ngành
hóa nguyên tử. Anh có thể tự làm xà phòng ở nhà. Cứ tra cứu "công thức làm
xà phòng" trên mạng thì anh sẽ thấy làm xà phòng dễ đến như thế nào. Nhưng
Cuba là một quốc gia cộng sản, nơi mà kinh doanh tư nhân bị cấm đoán. Nếu anh
làm ra sản phẩm và mang sản phẩm đi bán, anh thuộc vào thành phần "giàu
có" và là "giai cấp tư sản", và chính quyền sẽ bỏ tù anh.
Đó
là lý do tại sao Cuba nghèo khó. Bỏ cấm vận hay không cũng chỉ có một chút ảnh
hưởng tới sự đần độn hung tàn.
Cuba do một đội ngũ lãnh đạo già nua điều hành, một đội ngũ lãnh
đạo sợ thay đổi hơn bất cứ nơi nào khác trên thế giới, ngoại trừ những nơi như
Bắc Triều tiên, Iran, và Ả Rập Saudi. Chế độ Castro lại lo sợ khi có sự xuất hiện của
điện thoại thông minh. Họ đã khóa hết các blog tự do như thể các blog này là
các phương tiện tuyên truyền của các tổ chức khủng bố. Nếu những nhà bất đồng
chính kiến không may mắn thì họ sẽ bị tống giam. Nếu họ may mắn thì họ sẽ bị
giam lỏng có người đứng canh cửa nhà họ và các máy quay phim, chụp hình chĩa thẳng
vào cửa sổ nhà để ghi lại mọi thứ và mọi người ra vào.
Dù
vậy, Cuba đang chuyển mình. Chủ nghĩa cộng sản luôn quay trở lại chủ nghĩa tư bản
và điều này chỉ mới chớm bắt đầu ở Havana và Fidel thì lại không thể nào làm
ngưng dòng lịch sử. Theo công thức nổi tiếng của Matthew Arnold thì Cuba đang đứng
giữa cái chết và sự vùng vẫy để hồi sinh. Chủ nghĩa Mác Lê vẫn còn nguyên vẹn ở
đó, nhưng những ngành nghề đơn giản như thợ làm tóc đang được tư nhân hóa và
chính phủ đang xem xét đưa ra một vùng kinh doanh phi cộng sản ở cảng Mariel.
*
Phương Thảo (Hà Lan) dịch
(VNTB)
- Các viên chức chính phủ không buồn xem xét đến việc cải tổ kinh tế. Họ chỉ
muốn đi theo mô hình của Bắc Triều Tiên. Vì vậy việc Mỹ giữ nguyên cấm vận
không sớm thì muộn sẽ ép họ chọn lựa giữa quyền lực hay phồn vinh. Họ không thể
có được cả hai. Đảng cộng sản có thể cuối cùng phải bỏ cuộc.
Một
trong những thay đổi to lớn nhất ở đảo quốc này là công nghiệp du lịch, ngành
này là nguồn thu ngoại tệ lớn nhất của Cuba và nguồn thu nhập này đã thế chỗ
cho khoản viện trợ từ Nga. Nhân viên phục vụ nhà hàng, nhân viên dọn phòng
khách sạn, tài xế taxi vẫn chỉ nhận mức lương 20 đô la một tháng, nhưng họ lại
sống khá thoải mái so với những người dân khác vì họ nhận được tiền bồi dưỡng bằng
ngoại tệ từ du khách. Họ được phép giữ khoản tiền phụ trội khoảng hơn 20 đô la
một tháng này. Họ không giàu có nhưng họ là những lớp người mới phất lên do họ
có quan hệ với kinh tế toàn cầu.
Khá
nhiều người trên thế giới vẫn nghèo khi họ làm việc trong nền kinh tế toàn cầu,
nhưng bất kỳ ai không nằm trong nền kinh tế này thì đều nghèo khó. Người Ả rập
có thu nhập hai đô la một ngày và nửa dân số Ai cập có mức thu nhập như vậy và
họ vẫn giàu hơn dân Cuba gấp ba lần. Cư dân của một khu ổ chuột Ấn độ dù phải sống
trong những điều kiện sống tồi tệ hơn dân Cuba cũng nằm ngoài vòng kinh tế toàn
cầu nhưng ít ra dân Ấn độ không bị ngăn cấm vươn lên.
Kinh
tế toàn cầu không phải là một điều không tưởng. Tận đáy của hệ thống tư bản thế
giới là một nơi bẩn thỉu mà bạn không bao giờ muốn đặt chân đến. Theo một bản
báo cáo về điều kiện làm việc của những công ty bóc lột sức lao động trong tạp
chí Dissident Voice, những công nhân Trung quốc chỉ kiếm được 64 cent cho một
giờ công lao động. Đó là mức lương tối thiểu ở một nước Trung quốc cộng sản
đang quay đầu sang tư bản. Nhưng ở Cuba mức lương tối đa của nhà nước quy định
là 67 cent một ngày.
Havana
có thể đã trở thành một trong những thành phố tốt nhất thế giới nếu như Havana
không là cộng sản. Havana cổ được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới
năm 1982, một phần của của việc công nhận này có lẽ để nhắc cho Fidel rằng
không nên để thành phố bị phá hủy chỉ vì sự xao lãng.
Nhưng
thủ đô Havana lớn hơn Havana cổ nhiều. Ở thủ đô Havana có khoảng 2,2 triệu người
sinh sống và không phải tất cả mọi người đều sống trong phố cổ. Kiến trúc Âu
châu cổ điển trải dài hàng dặm tới tận phía nam và phía đông Havana cổ. Tất cả
các công trình kiến trúc đều ở trong tình trạng hư nát tồi tệ, nhưng tôi cũng
đã chứng kiến những thành phố ở Âu châu đặc biệt là ở Sarajevo,
Bosnia-Herzegovina đã được phục hồi dù rằng chúng đã từng ở trong tình trạng
còn tệ hơn những căn nhà ở Havana.
Một
ngày nào đó Havana sẽ lại được hồi sinh. Hàng ngày tôi vẫn suy nghĩ về một
Havana sẽ trông như thế nào khi mà cấm vận bị gỡ bỏ và việc đi lại không còn bị
ngăn cấm, và có tự do kinh doanh cũng như chủ nghĩa tự do chính trị. Cuba sẽ trở
thành hòn ngọc của vùng Caribe và có thể của vùng Bắc Mỹ. Cuba sẽ được trải
nghiệm sự bùng nổ công nghiệp du lịch và có thể một vài nơi của Cuba sẽ qua mặt
cả Florida hay Mexico.
Con
đường đi tới sự phồn thịnh của Cuba là hiển nhiên: lôi kéo càng nhiều người
tham gia vào nền kinh tế quốc tế càng tốt, đặc biệt là với nền kinh tế Mỹ. Dân
chúng rõ ràng mong muốn như vậy. Họ đã phát ốm cho đến chết khi họ bị cô lập với
vùng Bắc Mỹ mà họ vốn có mối quan hệ tốt đẹp trước khi Castro nắm quyền. Thậm
chí họ bị bóc lột và nhận mức lương 67 cents một ngày, tôi mong muốn sẽ chứng
kiến nhiều người Cuba có thu nhập cao hơn gấp tám hay mười lần so với thu nhập
hiện tại.
Bất
cứ một người tử tế nào cũng muốn nhìn thấy một nền chính trị cùng với kinh tế tự
do, nhưng những bước tiến hạn chế sẽ kìm hãm điều này. Cộng sản Trung quốc đã
biết phải làm gì. Trung quốc không nhận sự giúp đỡ của phương tây nhưng mà họ
đã tiến rất xa so với thời Mao Trạch Đông quản lý nền kinh tế vi mô đã làm cho
dân chúng chết đói.
Nhưng
những gì còn sót lại của việc Mỹ cấm vận sẽ tạo áp lực chính lên kế hoạch của
Raúl Castro nhằm phần nào tư bản hóa nền kinh tế. Đi theo mô hình Trung quốc để
Cuba có thể sản xuất một lượng lớn hàng hóa để cung cấp cho người tiêu dùng Mỹ
không là một lựa chọn chỉ có thể tiến hành nếu cấm vận không được gỡ bỏ trước
tiên.
Trừng
phạt kinh tế chống lại Cuba sẽ được gỡ bỏ nếu chế độ Castro cho phép tự do bầu
cử và tôn trọng các chuẩn mực nhân quyền của khu vực Bác Mỹ. Vì điều này chưa
bao giờ xảy ra nên chỉ có một kết luận khả thi: Đảng Cộng sản Cuba thà độc trị
trong một quốc gia nghèo khó hơn là chia sẻ quyền lực trong một quốc gia phồn
thịnh. Mỹ có làm gì hay không không quan trọng, Cuba sẽ tụt hậu mãi cho đến khi
họ chấp nhận thay đổi. Chế độ độc tài cũng mong muốn Cuba phồn thịnh hơn nhưng
trong giới hạn nhất định. Ngoài ra các viên chức chính phủ cũng không buồn xem
xét đến việc cải tổ kinh tế. Họ chỉ muốn đi theo mô hình của Bắc Triều tiên. Vì
vậy việc Mỹ giữ nguyên cấm vận không sớm thì muộn sẽ ép họ chọn lựa giữa quyền
lực hay phồn vinh. Họ không thể có được cả hai. Đảng cộng sản có thể cuối cùng
phải bỏ cuộc. Điều này có thể xảy ra. Nếu vậy thì việc cấm vận cuối cùng đã đạt
được mục đích đối với ảnh hưởng cấm vận đó là nền dân chủ cho Cuba. Nhưng nếu
không thì việc cấm vận sẽ vẫn là một hành động lỗi thời đầy ác ý để trừng phạt
công dân Cuba khi mà họ đã bị chính phủ của họ trừng phạt quá đủ.
Nếu
Mỹ đơn phương gỡ bỏ cấm vận ngay bây giờ, mức sống của những công dân Cuba
trung bình có thể sẽ được nâng cao lên một chút do công cuộc cải tổ hiện thời của
Raúl. Cuba có thể sẽ trở thành một Trung quốc của vùng Caribe, một sự tiến bộ
rõ nét kể từ thời Fidel lên nắm quyền. Nhưng người dân Cuba vẫn phải chịu đựng
một chính thể độc trị hà khắc, và người Mỹ cũng đã quá mệt mỏi với cố gắng vô vọng
của họ.
Câu
hỏi đặt ra lúc này là ai sẽ chịu nhường bước trước.
No comments:
Post a Comment