PGS. Nguyễn Mạnh Hùng, Trường Kinh Tế Toulouse (TSE)
Trung
tâm nghiên cứu kinh tế, quản trị và môi trường Việt Nam (VCREME)
20/06/2014
Giải
Nobel kinh tế năm 2014 vừa được trao cho Jean Tirole, giáo sư trường Trường
Kinh tế Toulouse (Toulouse School of Economics, TSE) cho những đóng góp của ông
về phân tích thị trường không hoàn hảo và cách thức quản lý-điều tiết loại thị
trường này. Đóng góp của Jean Tirole đã có ảnh hưởng lớn cho sự phát triển lý
thuyết và ứng dụng về môn tổ chức ngành (industrial organization), một chuyên
ngành hẹp của kinh tế vi mô. Trong bản tin này, VCREME xin trân trọng giới
thiệu sơ lược về giáo sư Jean Tirole và một số kết quả chính trong
nghiên cứu của ông.
Thành phố Toulouse
tổ chức lễ mừng giáo sư Jean Tirole được trao Nobel Kinh tế – Quảng trường
Capitole, Toulouse
Jean
Tirole sinh năm 1953 ở Troyes (Aube) trong một gia đình có bố là bác sỹ sản
khoa và mẹ là giáo viên văn học. Năm 21 tuổi, ông đến Paris theo học ở Trường
Bách khoa (École Polytechnique) nơi ông đã mài dũa kiến thức Toán học và Kinh
tế của mình. Jean Tirole nhận bằng kỹ sư Trường bách khoa Paris năm 1976 và
Trường cầu-đường quốc gia (École Nationale des Ponts et Chaussées) năm 1978,
trước khi lên đường du học tại Hoa Kỳ, nơi ông lấy bằng tiến sĩ Kinh tế tại
Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) vào năm 1981 dưới sự hướng dẫn của
giáo sư Eric Maskin (Nobel kinh tế năm 2007).
Nhanh
chóng nắm bắt thành công sau khi tốt nghiệp, từ năm 1984 đến năm 1992, ông
giảng dạy và trở thành giáo sư ở MIT, một ngôi trường tập trung nhiều nhà
kinh tế hàng đầu thế giới trong đó có Paul Samuelson (Nobel kinh tế năm 1970).
Đã có một bước ngoặt lớn vào năm 1991, trong một kỳ nghỉ quan trọng, Jean
Tirole đến Toulouse để hoàn thành một cuốn sách cùng với đồng nghiệp rất nổi
tiếng : giáo sư Jean-Jacques Laffont. Từ năm 1992, cùng với
Jean-Jacques Laffont, họ lập nên một nhóm nghiên cứu Toán học và Kinh tế
định lượng (Research Group in Mathematical and Quantitative
Economics, GREMAQ) trong một đơn vị nghiên cứu thuộc Trung tâm nghiên
cứu khoa học quốc gia Pháp (CNRS) và trường Đại học Toulouse I. Từ đó, Jean
Tirole chuyển về làm việc trong nhóm nghiên cứu này nhưng vẫn giữ một vị trí
giáo sư thỉnh giảng ở MIT. Năm 2004, Jean-Jacques Laffont qua đời,
Jean Tirole và các đồng nghiệp đã kêu gọi đầu tư thành lập Qũy Jean-Jacques
Laffont (Foundation Jean-Jacques Laffont). Đây chính là cơ sở cho sự ra
đời trường TSE năm 2006. Hiện tại TSE trở thành một trung tâm nghiên cứu
và giảng dạy kinh tế hàng đầu ở Châu Âu, nơi Jean Tirole đang nắm giữ vị
trí chủ tịch. Jean Tirole hiện cũng đang là chủ tịch Viện nghiên cứu cao cấp
Toulouse (IAST) được thành lập vào năm 2011. Ngoài nhiều giải thưởng danh giá
trong sự nghiệp, năm 2007, ông được nhận huy vàng của Trung tâm nghiên cứu khoa
học quốc gia Pháp. Tính đến nay, Jean Tirole là kinh tế gia người Pháp thứ 3,
(sau Gérard Debreu năm 1983 và Maurice Allais năm 1988), dành được giải thưởng
Nobel kinh tế. Jean-Charles Rochet, một giáo sư có tiếng của TSE đã đánh giá về
Jean Tirole như sau ” …một trí thông minh hiếm có, không những khả năng phát
minh, mà còn để duy trì và cấu tạo nên một số lượng đáng kinh ngạc các công
trình khoa học… “.
Thật
vậy, Jean Tirole là tác giả của khoảng 200 bài báo trên những tạp chí hàng đầu
về Kinh tế và Tài chính (xem CV Tirole). Năm 2013, tạp chí danh tiếng Review of
Economics Studies đã bầu chọn một bài báo của ông: Intrinsic
and Extrinsic Motivation, đồng tác giả với Roland Bénabou, là một trong 11
bài báo có ảnh hưởng lớn nhất trong lịch sử 80 năm hình thành của tạp chí. Jean
Tirole là tác giả của 11 cuốn sách tham khảo, bao gồm nhiều cuốn
kinh điển như: The Theory of Industrial Organization (1988), A
Theory of Incentives in Regulation and Procurement (1993) với
Jean-Jacques Laffont, Game Theory (1991) với Drew
Fudenberg, Theory of Corporate Finance (2006). Jean Tirole
từng là chủ tịch hội kinh tế lượng (the Econometric Society) năm 1988 và chủ
tịch hiệp hội kinh tế Châu Âu năm 2001.
Jean
Tirole đã có nhiều đóng góp quan trọng trong các nghiên cứu về khoa học
kinh tế, khoa học chính trị, xã hội học và tâm lý học. Lãnh vực đóng góp
chính mà Ủy ban xem xét Nobel đã trao giải thưởng cho ông là về quyền lực thị
trường và cách thức quản lý của nhà nước (Market power and Regulation).
Cùng với Jean-Jacques Laffont, ông nghiên cứu về những thị trường quyền lực,
thông thường là những công ty công nghiệp tài chính lớn mạnh, nơi họ có
thị trường độc quyền hoặc độc quyền nhóm (oligopoly). Nếu không có
sự quản lý của nhà nước (regulator) để chống độc quyền, công ty này
có thể tạo ra những kết quả không mong muốn về mặt xã hội, chẳng hạn như
định giá sản phẩm/dịch vụ một cách quá cao, hoặc hình thành những doanh
nghiệp chỉ tồn tại bằng việc ngăn chặn sự tham gia thị trường của các
doanh nghiệp mới, hiệu quả hơn. Trong các khu vực này, ông nói “độc quyền có
thể bẫy người tiêu dùng ở mức giá cao hơn hoặc dịch vụ kém”.
Vấn
đề phức tạp của những mô hình này chủ yếu là do sự hiện diện của thông tin phi
đối xứng (asymmetric information). Các công ty nắm rõ thông tin về điều
kiện và chi phí sản xuất hơn các cơ quan giám sát nhà nước. Tình hình còn phức
tạp hơn khi một số các công ty muốn thông đồng độc quyền nắm giữ thị trường
trong khi đó cơ quan quản lý nhà nước cần phải ngăn chặn thỏa thuận ngầm giữa
chúng. Yếu tố tâm lý của các bên tham gia cũng đóng một vai trò rất quan
trọng trong kiểu mô hình này, nó giống như trò chơi “mèo vờn chuột” . Thêm vào
đó, mô hình của ông còn chứa rất nhiều vấn đề khác của nền kinh tế, ví dụ
như chính sách quản lý cạnh tranh (competition policy) và vai trò
của các cuộc chạy đua nghiên cứu và phát triển (R&D) trong
việc duy trì vị thế, chiếm lĩnh thị phần, và ngăn chặn đối thủ tiềm năng tham
gia chiếm lĩnh thị trường ngành. Jean Tirole cũng đã quan tâm đến mô hình
kinh doanh “hai mặt” của doanh nghiệp cho hai loại khách hàng khác
nhau và đề xuất biện pháp quản lý đối phó với độc quyền nhóm. Sử dụng chủ
yếu công cụ Toán học, lý thuyết trò chơi và lý thuyết thông tin, Jean Tirole đề
xuất các mô hình để xác định và phân tích những tình huống này.
Thông
thường, công trình của các giải Nobel kinh tế rất khó áp dụng trực tiếp
vào những vấn đề đời sống xã hội hàng ngày. Tuy nhiên, các công trình của Jean
Tirole có tính ứng dụng rất cao. Năm 2003, cùng với Olivier Blanchard, Jean
Tirole đã có một nghiên cứu về bảo vệ việc làm và thủ tục sa thải.
Họ đã đề xuất mức thuế dựa trên tỷ lệ sa thải nhân viên của công ty để
điều chỉnh các khoản đóng góp bảo hiểm thất nghiệp. Hiện nay ở Pháp việc sa
thải người có hợp đồng dài hạn CDI (contrat à durée indéterminée)
rất phức tạp. Với hợp đồng ngắn hạn CDD (contrat à durée déterminée)
thì các công ty sẽ không gặp trở ngại trong vấn đề sa thải, nhưng người làm
việc sống trong một hoàn cảnh bất an. Nghiên cứu của Blanchard/Tirole đề xuất
để loại bỏ hai loại hình thức hợp đồng CDD và CDI và thay thế bằng một hợp đồng
lao động dài hạn duy nhất với việc tăng dần các quyền của người lao động dựa
theo thâm niên nhưng thủ tục sa thải đơn giản hơn nhằm mục đích trao quyền cho
doanh nghiệp. Ngày 24/10/2014, thủ tướng Pháp ông Manuel Valls đã công khai ủng
hộ về đề xuất này của Jean Tirole.
Từ
năm 2008, ông thường xuyên viết về khủng hoảng tài chính và điều
tiết ngân hàng. Những công trình nghiên cứu của Jean Tirole đã có
ảnh hưởng đến việc hoạch định chính sách điều tiết của nhà nước. Thống đốc Ngân
hàng trung ương Pháp, Christian Noyer, cho biết các công trình của Tirole là
một công cụ hữu ích trong suốt thời gian chống chọi với khủng hoảng tài chính,
giúp tìm ra giải pháp điều tiết các tập đoàn tài chính.
Trong
phương pháp tiếp cận nghiên cứu, Jean Tirole sử dụng nhiều cộng cụ lý thuyết
mới, đặc biệt là trong thiết kế thể chế (mechanism design), lý thuyết
hợp đồng (contract theory), lý thuyết thông tin (information theory)
và lý thuyết trò chơi (game theory). Cuốn sách Lý thuyết trò
chơi (1991) của Fudenberg và Tirole hiện nay vẫn được xem
là cuốn giáo khoa toàn diện nhất về game theory cho
chương trình đào tạo sau đại học. Cùng với Bengt Holmström, Jean Tirole đã có
một số đóng góp trong việc phân tích những ảnh hưởng của thanh khoản trên thị
trường tài chính trung gian. Tirole cũng đã có những đóng góp cơ bản cho lý
thuyết về bong bóng tài sản (Asset Bubbles). Ông chứng minh rằng
bong bóng đầu cơ hoàn toàn không thể tồn tại nếu thị trường là hoàn hảo
và lựa chọn của khách hàng là duy lý. Hơn nữa, nếu thị trường là không hoàn
hảo, thì bong bóng hợp lý không những có thể tồn tại, mà còn thực hiện
một chức năng hữu ích. Trong lãnh vực tài chính doanh nghiệp, ngoài các bài báo
xuất bản trên các tạp chí, ông đã xuất bản cuốn sách Tài chính
doanh nghiệp (2006) một tài liệu tham khảo chuẩn được sử
dụng trong các khóa học của công ty tài chính và chương trình sau đại học
của các trường đại học trên thế giới. Trong lãnh vực Kinh tế hành vi (Behavioral
economics), Jean Tirole đã mở rộng những hành vi cơ bản về động cơ và niềm
tin. Chẳng hạn ngoài sự duy lý (rational) và ích kỷ (selfish),
ông nghiên cứu tính bao dung vị tha (altruism) và động cơ xây dựng hình
ảnh (image motives). Trong lãnh vực Kinh tế môi trường, Tirole cũng đã
đóng góp những nghiên cứu quan trọng về mức ô nhiễm cho phép và thuế Pigou.
Tóm lại, Jean Tirole đã làm nên một cuộc cách mạng trên lĩnh vực phân tích kinh tế cho việc quản lý, điều tiết một số thị trường lớn như công nghiệp mạng, viễn thông, điện, đường sắt, khí đốt,tài chính và ngân hàng. Nghiên cứu Jean Tirole được đặc trưng bởi sự tôn trọng đặc thù của các thị trường khác nhau và sử dụng khéo léo các phương pháp phân tích mới trong khoa học kinh tế. Ông đưa ra những phân tích sâu sắc về bản chất của đối thủ cạnh tranh không hoàn hảo dựa trên hợp đồng trong điều kiện thông tin phi đối xứng. Kết quả nghiên cứu đã được ông cấu trúc trong một khuôn khổ thống nhất phục vụ cho giảng dạy, tư vấn chính sách, và phát triển nghiên cứu.
Giáo sư Jean Tirole
và ba bạn học viên VCREME tại trường ĐH Kinh tế Toulouse
Ghi
chú:
Tác
giả bài viết là PGS. Nguyễn Mạnh Hùng, hiện đang là giảng viên Trường
Kinh Tế Toulouse (TSE), giám đốc điều hành trung tâm VCREME. Từ năm 2012
đến nay, đã có 10 học viên của VCREME được giới thiệu sang TSE du học. Đã có 4
bạn hoàn thành chương trình thạc sỹ
Lưu
Hồng Nhung, VCREME khóa 1
Nguyễn
Ngọc Minh, VCREME khóa 1
Nguyễn
Thị Hương, VCREME khóa 1
Nguyễn
Thị Lan Anh, VCREME khóa 2
và
6 bạn hiện đang du học :
Trịnh
Thị Hường, VCREME khóa 7
Nguyễn
Đạt Anh, VCREME khóa 6
Nguyễn
Thùy Dung, VCREME khóa 6
Đào
Hương Giang, VCREME khóa 6
Nguyễn
Phi Hùng, VCREME khóa 5
Trần
Huyền, VCREME khóa 3
Information
No comments:
Post a Comment