TỔNG CÔNG TY GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

"Tổng công ty Giáo dục và Đào tạo"
Quách Tỉnh
http://vneconomist.net/newsdetail.php?f=27&t=221&sid=4af20394abaf39be16c57f4b3314079f
Có hai loại đại học: đại học nghiên cứu và đại học phổ cập. Đại học nghiên cứu đào tạo ra tầng lớp tinh hoa cho đất nước, tạo ra chân kim tự tháp nghiên cứu - ứng dụng. Đại học phổ cập đào tạo nhân lực phục vụ nhu cầu của nền kinh tế. Ông bộ trưởng bộ Giáo dục và đào tạo, một lần nọ gửi thư động viên các em sinh viên học hành thật tốt để ra trường phục vụ cho các tập đoàn nước ngoài, là ý ông nói về loại đại học thứ hai. Rồi ông định cổ phần hóa đại học công, ý ông cũng là về loại đại học thứ hai. Chưa thấy ý ông ở loại đại học thứ nhất. Chỉ thấy ông muốn đến năm 2020 Việt Nam có trường đại học lọt vào top 200 thế giới. Ông có biết người ta xếp hạng đại học dựa vào tiêu chí nào là chủ yếu không? Vào thành quả nghiên cứu, chẳng hạn số bài báo khoa học trên các tạp chí quốc tế. Cái này lại thuộc về phần việc của loại đại học thứ nhất rồi.

Có một nhà kinh tế trẻ chỉnh cà vạt phát biểu rằng ”Giáo dục là khoản đầu tư chứ không ai cho không trí thức cả. Cổ phần hóa sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho giáo dục”. Cả hai câu đều hơi đúng. Câu đầu chỉ thiếu một chút triển khai: ai sẽ là người đầu tư. Câu thứ hai cũng thiếu một chút, nên viết tiếp theo chữ cuối cùng là: rơi xuống vực thẳm.

Đại học nghiên cứu tạo ra (1) nhân tài cho đất nước và (2) các nghiên cứu, là những viên gạch xây nên nền học thuật cho đất nước và thế giới. Hai loại sản phẩm này của đại học nghiên cứu mang tính chất hàng hóa công (public goods), nghĩa là mọi người đều có thể chia sẻ sử dụng mà không giảm bớt lợi ích của mỗi người và không thể không cho người khác sử dụng được. Quân đội là một dạng hàng hóa công, ai cũng có thể hưởng dịch vụ an bình cung cấp từ quân đội. Lợi ích sẽ rất lớn và chi phí đầu tư cũng rất lớn. Vấn đề căn bản của hàng hóa công là ai cũng hưởng lợi ích nhưng không ai chịu cung cấp, vì cung cấp thì phải bỏ ra chi phí trong khi không thể thu lại lợi ích được. ”Ai” ở đây là các cá nhân hay các nhà đầu tư. Có ai chịu bỏ tiền ra mua cổ phần của một trường đại học, mà trường này lại cho ra những bài nghiên cứu đăng trên tạp chí quốc tế để cho mọi người thoải mái sử dụng kết quả nghiên cứu này? Có cá nhân nào bỏ tiền ra xây đèn biển để dẫn đường cho tàu bè không đâm vào đá ngầm?

Có 2 nguồn chính cung cấp hàng hóa công: nhà nước và cá nhân tự nguyện. Thực ra không phài nhà nước, mà là cả xã hội cung cấp: nhà nước thu thuế và đầu tư lại vào trường-đại-học-hàng-hóa-công. Cá nhân tự nguyện đóng góp cung cấp hàng-hóa-công-đại-học thì chỉ có ở Hoa Kỳ và một phần nào ở Anh (cho đại học Oxford và Cambridge). Nguồn thu chủ yếu của hầu hết các đại học nghiên cứu ở châu Âu là đầu tư của nhà nước. Ở Việt Nam, các trường đại học trọng điểm là những trường đầu tiên được nhà nước cho tự chủ tài chính, hay nói cách khác là cắt nguồn tài trợ. Lúc này hàng hóa công sẽ chuyển thành hàng hóa tư nhân.

Hàng hóa tư nhân là loại hàng hóa cá nhân độc quyền sử dụng, mình đầu tư, mình hưởng lợi. Cha mẹ đóng học phí cho con với hy vọng con ra trường làm cho công ty nước ngoài thu nhập cao bù đắp lại chi phí đầu tư. Cha mẹ không có tiền đóng học phí thì con đi bán vé số vậy, hoặc làm tướng cướp (là một loại tác hại công – public bads).

Loại đại học phổ cập là để cung cấp nguồn nhân lực-hàng-hóa-tư-nhân cho xã hội. Nhưng sản phẩm của đại học loại này cũng không phải là hàng hóa tư nhân thông thường, mà có mang cả tính chất của hàng hóa công. Nguồn nhân lực đại học phổ cập tạo ra không phải là những người máy làm trong dây chuyền sản xuất của Intel, mà còn là những con người xã hội. Nếu họ hành xử tốt thì cả xã hội được nhờ. Cách hành xử của họ cũng là một loại hàng hóa công mà đại học có thể tạo ra. Điều này cho thấy nhà nước vẫn phải có vai trò cung cấp hàng hóa công này, hay nói cách khác, tài trợ một phần cho các đại học phổ cập, nếu không muốn nguồn nhân lực là những con rô bốt, hay không muốn xã hội có nhiều tướng cướp-tác-hại-công.

Lô gích thật đơn giản: người ta chỉ đầu tư vào những gì có thể thu lợi được. Cắt đầu tư nhà nước bằng cách cổ phần hóa đại học sẽ tạo ra những con rô bốt sinh lợi hoàn hảo.

Bộ Giáo dục và Đào tạo nên đổi tên thành tổng công ty giáo dục và đào tạo.