"VĂN HOÁ BA - XIN"

“Văn hóa ba- xin”
01:55' 16/10/2008 (GMT+7)
http://www.vietnamnet.vn/thuhanoi/2008/10/808670/

…“Văn hóa ba- xin” là "văn hóa" phổ biến được người ta ứng dụng không biết ngượng, bởi hóa ra nó cũng còn linh nghiệm, một khi chỉ với những mức xử phạt mang tính hành chính thì đừng hòng đụng được đến quyền lợi của những kẻ vi phạm…

Môi trường tự nhiên, thực phẩm và văn hóa của chúng ta đang bị ô nhiễm một cách nghiêm trọng. Báo chí đã mổ xẻ khá nhiều về những vấn đề này. Khi xem xét lại các vụ việc, người viết bài này nhận ra diện mạo “văn hóa ba- xin” trong hầu hết các vụ việc bị vỡ lở, gây “sốc” cho xã hội. Khởi đầu, người ta “xin hứa” rất kêu với đủ thứ khẩu hiệu. Lúc khó khăn người ta khéo léo “xin chờ” để tìm cách “gỡ”. Và cuối cùng, lúc sự đã rồi và mất kiểm soát hay gây hậu quả nghiêm trọng, ta thấy họ “xin lỗi” đầy chuyên nghiệp như đã chuẩn bị từ đời nào. Nhưng nào chỉ có thế…

1- Luật Môi trường nước ta có từ năm 1993, có hiệu lực từ năm 1994 và được chỉnh sửa, bổ sung vào năm 2005. Những cột mốc ấy nói lên điều gì? Đó là khi các doanh nghiệp nước ngoài đổ bộ vào Việt Nam với những số tiền đủ lớn để ta coi họ là “thượng khách”. Vedan là một điểm nhấn trong giai đoạn đầu tiên đó và nói theo một luật gia nhiều kinh nghiệm: “Họ có những chuẩn bị về luật để đối phó trong khi ta thì không!”

Và 14 năm “giết dần” sông Thị Vải với sự đóng góp không nhỏ của Vedan thực sự là lời cảnh báo về việc luật cố “rượt” theo thời cuộc mà… bất lực. Việc sửa đổi Chương 7 thuộc Bộ luật Hình sự về các tội phạm về môi trường đang được tiến hành là điều cần thiết nhưng nó cũng chứng minh được cuộc “rượt đuổi” vừa nói là có thật, và chắc chắn cuộc rượt đuổi này, không chỉ có Vedan.

Án phạt “kịch khung” 267,5 triệu đồng tiền Việt năm 2008 không bõ bèn gì so với tổng doanh thu 270 triệu USD của Vedan năm 2007. Khoản truy thu phí bảo vệ môi trường đối với nước thải công nghiệp với tổng số phí phải nộp trên 127,26 tỉ đồng cũng chẳng là gì so với 14 năm sống khổ sở của người dân dọc hai bờ Thị Vải. Chi tiết đáng chú ý là Cục cảnh sát Môi trường chỉ thành lập từ đầu năm nay lại “phá án Vedan” thành công trong khi 14 năm “đoạn trường ai có qua cầu mới hay” của dân Thị Vải lại chỉ được báo chí quan tâm(?)

Khi xem lại một đoạn băng tư liệu, người viết nhói lòng và phẫn nộ bởi câu nói của người dân ven sông Thị Vải: “Chúng tôi đã nhiều lần gửi đơn khiếu nại nhưng đâu có ai thèm quan tâm!”. Nhói lòng bởi những dữ kiện cho thấy cá tôm chết trắng, nước sông đổi màu, tàu ghe mục nát, dân sống cơ cực và phẫn nộ vì sự vô trách nhiệm của những nơi được dân gửi đơn khiếu nại.

“Muốn cải tạo lại Thị Vải phải mất ít nhất mười năm”- một chuyên gia đã nhận định như vậy. Nhưng thiệt hại kinh tế và tổn thất lòng tin của người dân Thị Vải sẽ là bao lâu khi các chế tài về luật đều nói rằng khó mà khởi kiện Vedan(!)

2- Sữa có melamine được phát hiện bởi một nhà báo Trung Quốc khiến người dân nước này đổ xô mua sữa tại…Việt Nam. Một nghịch lý tồn tại mãi cho đến khi các cơ quan truyền thông vào cuộc: Những sản phẩm được kiểm định rồi đưa ra thị trường có melamine tại sao vẫn được “cho qua” trong suốt một thời gian dài?

Sự nghịch lý tàn nhẫn ấy đem lại lợi ích cho một bộ phận người và là mầm họa của nhiều người đâu phải chỉ có ở Trung Quốc. Danh sách sản phẩm có melamine cứ tăng dần tại Việt Nam và việc đưa ra danh sách sản phẩm có hoặc không nhiễm melamine là một nghịch lý nữa khi lý ra tất cả chúng đều không-được- phép có melamine vượt tiêu chuẩn. Vậy trách nhiệm những bên có liên quan “để sổng” các sản phẩm nguy hiểm đó thì sao?

Và “nhờ” có melamine mà trẻ em mới được…“ti” mẹ. Than ôi, điều thiêng liêng nhất có khi cũng bị quên lãng trong cái thời buổi cơm, áo, gạo, tiền thực dụng. Hóa ra bấy lâu nay chúng ta tin vào những quảng cáo trời ơi với những giá trị được xác tín bằng tiền và quyền chứ không trên một cơ sở khoa học nào. Nói thẳng ra, người mẹ nuôi con bằng sữa bột cũng có lỗi khi họ mù quáng tìm đến “sữa tốt nhất cho bé”, “sữa tăng cường trí thông minh”, “sữa có DHA”…như là cách yêu con tốt nhất mà quên mất bản năng thiêng liêng nhất, và nuôi dưỡng con tốt nhất của mình sau khi sinh là… cho con bú.

Và thật khó hiểu khi các kết quả xét nghiệm melamine của các doanh nghiệp lại “chỏi” nhau, nơi bảo có chỗ nói không. Không có một chế tài minh bạch và đủ sức thuyết phục dư luận về các sản phẩm có/không có melamine sẽ khiến người tiêu dùng vẫn nơm nớp lo. Đâu có ai muốn con cháu mình làm “vật tế” cho việc xét nghiệm mang tính trò chơi “xúc xắc” mà ở đó, những doanh nghiệp láu cá có thể “lập lờ đánh lận con đen”.

3- Khi xâm nhập viết bài về đường dây “chip” gian lận xăng dầu, tôi thực sự bất ngờ trước lợi nhuận kếch xù của những con “chip ma” ghê gớm mang lại. Và có một điều lạ là cách xử phạt của chúng ta không làm cho nó yếu đi mà ngược lại. Ví dụ như một trạm xăng vi phạm gian lận xăng dầu sẽ bị phạt kiểu… hên xui.

Nghĩa là mức phạt được tính bằng thời gian từ lúc vi phạm trở về đầu năm. Cụ thể một trạm xăng vừa lắp “chip” vào ngày cuối năm bị phát hiện, chủ trạm xăng phải đóng phạt tính theo mức xăng gian lận của ngày vi phạm nhân với 365 ngày trước đó. Nghĩa là dù chỉ “móc túi” người tiêu dùng một ngày, anh ta vẫn phải đóng phạt cả năm. Ngược lại, nếu một trạm xăng đã gắn “chip” từ 1-5 năm nhưng bị phát hiện vào ngày đầu năm mới dương lịch, chủ trạm chỉ phải đóng phạt đúng…một ngày cho tất cả những gian dối kéo dài trước đó gộp lại.

Khi chế tài xăng dầu chưa đủ sức răn đe thì nạn gian dối tại các trạm xăng sẽ vẫn như nấm mọc sau mưa. Khi được hỏi liệu có dám tố giác những kẻ mang “chip ma” đến mời chào hay không, các chủ trạm xăng làm ăn đàng hoàng đều nói rằng họ sẵn sàng từ chối, còn tố giác thì… không. “Chỉ một mồi lửa là cả một cơ nghiệp ra tro. Trạm xăng mình nằm một chỗ còn bọn xấu thì đầy rẫy…” một chủ trạm xăng nói vậy.

Và như một tiếng thở dài nếu biết rằng “chip ma” gian lận xăng dầu được đặt giả thiết đã có khoảng 10 năm trở lại đây, bởi nguyên tắc gian lận của công cụ này đã được áp dụng cho các máy đánh bạc bằng đồng xèng hơn 10 năm trước là như nhau. Nghĩa là 10 năm trời đằng đẵng, hàng triệu người tiêu dùng sử dụng phương tiện chạy bằng xăng dầu bị móc túi hàng ngày.

4- Nói về hành vi vô văn hóa của tập đoàn kinh tế nọ: “Sửa Tuyên ngôn Độc lập chỉ bị phạt bốn triệu đồng là xong. Bất kỳ ai khác dám sửa Tuyên ngôn Độc lập sẽ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.” là một ý kiến đáng chú ý trên một hot-blog.

Dư luận có quyền nghi ngờ tính công tâm của pháp luật nếu pháp luật không nghiêm trị các hành vi đi ngược lại với thuần phong mỹ tục lẫn truyền thống, lịch sử dân tộc. Hai sinh viên bị đuổi học, một giám đốc trung tâm bị cách chức không làm một tập đoàn lớn yếu đi về kinh tế nhưng họ có thể “che mặt trời” bằng các thủ thuật PR để nhận một án phạt nhẹ hều nhằm giữ hình ảnh thương hiệu thì quả là đại tài.

Một cán bộ về hưu đã ngán ngẩm than rằng: “Đồng tiền có quyền lực của nó. Ngoài trao đổi, mua bán nó còn có quyền lực đủ lớn để bịt miệng nhiều người…” Ông từng là một người lính, từng gửi lại một phần thân thể mình trên chiến trường nên ông không hiểu nổi những giá trị mà cả một thế hệ phải đấu tranh bằng máu và biết bao nỗi đau lại bị những người chỉ đáng tuổi con ông, cháu ông giờ đem ra làm trò cười nhố nhăng. Trong số những cựu chiến binh còn sống hiện nay, có bao nhiêu người nghĩ như ông?

“Chúng ta không thể lựa chọn cha mẹ và nơi sinh ra”, và chúng ta cũng không có quyền phỉ báng những giá trị truyền thống mang tính bền vững của đất nước do người đi trước để lại. Thế nên chỉ bốn triệu đồng để thoát tội liệu có phải là rẻ quá?

5- Nhìn lại những hiện tượng ô nhiễm môi trường, kinh doanh thực phẩm, xăng dầu và văn hóa để thấy rằng các chế tài trong những bộ luật ở nước ta chưa đủ tính dự báo, chưa đủ tính răn đe và chưa quyết liệt đi đến tận cùng vấn đề. Bốn vấn đề nổi cộm gần đây như bốn ví dụ chứng thực về sự lỏng lẻo của luật trong việc quản lý.

Thế nên “văn hoá ba- xin” là "văn hoá" phổ biến được người ta ứng dụng không biết ngượng, vì hoá ra nó vẫn còn linh nghiệm, một khi chỉ với những mức xử phạt mang tính hành chính thì đừng hòng đụng được đến quyền lợi của những kẻ vi phạm. Các chuyên gia về luật cũng trầm ngâm: “Khó kiện, khó được bồi thường” khi vấn đề quyền lợi người tiêu dùng được đề cập đến.
..

Và khi những thứ ô nhiễm khác được bao bọc bởi những vỏ bọc đẹp đẽ, giả tạo còn chưa bị lộ, chúng ta vẫn còn nơm nớp lo. Ai cũng biết rõ “phòng hơn là chống” nhưng tại sao chúng ta luôn bị thụ động trong cuộc chiến với cái ác, cái xấu, cái chưa tốt? Phải chăng ngoài sự lỏng lẻo, vô cảm, kém cỏi và có khi cả dung túng của những người có trách nhiệm thì sự “thỏa hiệp ngầm” của đa số dư luận như một thói quen im lặng an toàn cũng “góp phần” vào sự ô nhiễm xã hội nói chung và những thứ ô nhiễm vừa nhắc ở trên?

Nỗi ám ảnh về “văn hoá ba- xin” vì thế vẫn cứ dai dẳng.

Dù rằng người viết từng thấy nhiều người xin…thề rằng mình trong sạch trước khi…bị lộ.

Mai Quốc Ấn