TỪ "PHẢI CHÊ" SANG "PHẢI KHEN"

Đừng từ “phải chê” sang “phải khen”
Lại Nguyên Ân
09:48-22/10/2008
http://www.tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=78&CategoryID=32&News=2475

Mấy hôm nay dư luận khá nóng với tin tức cuộc hội thảo lớn về vương triều Nguyễn. Người ta nói rằng hội thảo này sẽ dẫn đến nhiều thay đổi lớn, ví dụ sẽ phải viết lại Quốc sử (chỉ với đoạn sử triều Nguyễn hay tất cả các đoạn sử Việt?), sẽ phải sửa sách giáo khoa, v.v. …

Thế nhưng, tỉnh táo mà nhìn, đây dẫu sao cũng chỉ là chuyện nội bộ của giới sử học trong nước, nói rõ hơn, chỉ là chuyện nội bộ của sử học miền Bắc, lâu nay vốn vận hành trong quy phạm “phải chê” triều Nguyễn, gần như tuân theo cái lệ: triều đại vừa lên bao giờ cũng chê trách triều đại vừa đổ. Thời hạn “phải chê” có thể đã hết, nên nay đã đến lúc bảo nhau nhìn lại, đánh giá khác đi, v.v… Mọi điều gọi là “đột phá trong nhận thức về chúa Nguyễn, triều Nguyễn”, mọi lời khuyên răn “hãy trung thực, khách quan, công bằng với chúa Nguyễn, triều Nguyễn”, rõ ràng, chỉ có ý nghĩa đối với giới sử học “tại chỗ” của ta mà thôi!

Thực vậy. Thử nghĩ mà xem: liệu có thể đem những lời khuyên răn như trên để nói với Trần Trọng Kim, tác giả “Việt Nam sử lược”? hoặc nói với Lê Thành Khôi, với Tạ Chí Đại Trường, những sử gia người Việt làm nghiên cứu ở nước ngoài? Lại nữa, tình thế sẽ ra sao nếu đem những lời khuyên răn trên đây để nói với Li Tana, với Tsuboi, những chuyên gia nước ngoài về sử Việt?

Trung thực, khách quan, công bằng, − bao giờ cũng là những điều tối thiểu trong đạo đức nghề nghiệp của người làm nghiên cứu khoa học, là những điều cần được trang bị từ khi đang học hành tập tành để vào nghề nghiên cứu, là những tôn chỉ thiêng liêng luôn theo sát mọi suy tư mọi động thái trong nghiên cứu (ví dụ, mỗi khi đưa ra một từ ngữ mô tả, nhận định), chứ không phải là chuyện chỉ mới nảy ra giữa chừng đời, thậm chí cuối đời người nghiên cứu. Thành thử, những khuyên răn ấy vang lên giáo đầu cho hoạt động học thuật rầm rộ này, xem chừng lại như thú nhận những sự bất thường đã tồn tại bấy lâu.

Nhưng, điều không ít đáng quan ngại từ đây lại là khả năng hình thành một quy phạm mới thay cho quy phạm cũ, dù chỉ trên đề tài chúa Nguyễn, triều Nguyễn. Trước đây người ta bảo nhau phân tích sao cho ra những tội lỗi, những sai quấy càng nhiều càng tốt của các chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn; giờ đây đến lúc chỉ có khen và khen; người nghiên cứu nào có ý “chê” sẽ có nguy cơ bị tẩy chay! Một quy phạm mới hứa hẹn những nạn nhân mới! Đó đâu phải là điều đáng mừng?

Nghiên cứu là đi vào xúc tiến nhận biết đối tượng với càng ít định kiến có sẵn càng tốt. Sự đột phá chỉ đến khi phát hiện những dữ liệu hoàn toàn mới mẻ của đối tượng nghiên cứu, hoặc khi xuất hiện những tư tưởng nghiên cứu mới mẻ trên một đối tượng cũ. Việc những đồng nghiệp đồng lòng nhất trí một thái độ mới (mà tựu trung là “khen” thay vì “chê”) trên một đối tượng nghiên cứu cũ, phải chăng đã có thể xem là sự đột phá?

Lĩnh vực trứ tác học thuật có khía cạnh tương tự lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật: đó là sự bộc lộ bản sắc, phong cách người trứ tác trên chính những tác phẩm, công trình có giá trị. Sử học cũng không nằm ngoài thông lệ ấy. Cho nên, trên những đề tài như về các chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn hay bất cứ đề tài nào khác, điều đáng chờ đợi là những công trình tác phẩm có giá trị mang phong cách cá nhân nhà nghiên cứu chứ không phải những cuốn sách có giọng điệu khen ngợi khẳng định na ná nhau, khiến người ta nghĩ đến dàn đồng ca, hoặc tệ hơn, đến sự lựa chọn trên sàn chứng khoán của các nhà đầu cơ “bầy đàn”!