Tuổi
Trẻ
12/11/2014
05:00 GMT+7
TTCT
- Trong vòng một tuần qua, hai trường đại học có
uy tín tại Mỹ - Đại học Chicago và Đại học
Pennsylvania - đã lần lượt ra tuyên bố ngưng hợp tác và
đóng cửa Viện Khổng Tử, cơ quan giảng dạy ngôn ngữ
và văn hóa Trung Quốc.
Cùng
thời điểm này, tại Canada, Ban điều hành hệ thống
trường học thành phố Toronto cũng đưa ra quyết định
tương tự.
Các
quyết định này được công bố ngay tại thời điểm
Trung Quốc rầm rộ kỷ niệm 10 năm thành lập và mở
rộng Viện Khổng Tử trên toàn cầu.
“Quyền
lực mềm” hay “tuyên truyền cứng”?
Lễ
kỷ niệm được xúc tiến hoành tráng tại Trung Quốc
tuần qua. Đích thân Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận
Bình tham dự lễ kỷ niệm của Hiệp hội Khổng Tử quốc
tế tại Bắc Kinh. Sự có mặt của người đứng đầu
nhà nước tại một sự kiện của một tổ chức phi lợi
nhuận không phải là ngẫu nhiên - các hoạt động của
Viện Khổng Tử được quản lý và kiểm soát bởi Ban
Hán học, một cơ quan nhà nước do các thành viên của Bộ
Chính trị trực tiếp điều hành.
Viện
Khổng Tử đầu tiên tại Mỹ được mở ở Đại học
Maryland tại College Park ngay trong năm 2004. Các Viện Khổng
Tử “mọc” lên nhanh chóng trong khuôn viên đại học
vùng Bắc Mỹ vào đúng thời điểm suy thoái kinh tế bắt
đầu ảnh hưởng đến ngân sách đào tạo đại học,
cũng đồng thời điểm Trung Quốc bắt đầu vươn lên
thành nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới.
Với
một số trường đại học và cao đẳng trong vùng, sự
có mặt của Viện Khổng Tử trở thành một cơ hội
“cung cấp chương trình học giá rẻ” cho sinh viên của
mình. Mặt khác, sự có mặt của Viện Khổng Tử cũng là
“cần câu” hữu hiệu để thu hút sinh viên Trung Quốc
đến học.
Trung
Quốc được coi là thị trường trọng điểm của các cơ
sở đào tạo giáo dục Mỹ và Canada do số lượng học
sinh sinh viên đến từ nước này luôn chiếm tỉ lệ cao
trong số du học sinh quốc tế.
Nguồn
tài chính mà Ban Hán học Trung Quốc rót vào các chương
trình của Viện Khổng Tử cũng là động lực không nhỏ:
riêng tại Mỹ, ngân sách hoạt động hằng năm do Ban Hán
học tài trợ là 100.000-150.000 USD, chiếm 50% tổng ngân
sách (đại học đối tác Mỹ đóng góp phần còn lại).
Những
động cơ nói trên làm học đường Mỹ dễ dàng đón
nhận Viện Khổng Tử vào khuôn viên của mình - hiện tại
có khoảng 100 viện hoạt động tại các đại học và
cao đẳng Mỹ, và 350 chương trình giảng dạy phổ thông
do Viện Khổng Tử thiết kế.
Tuy
nhiên, con số không nói lên được toàn bộ câu chuyện.
Ban đầu, Viện Khổng Tử được đón nhận như là “đại
sứ học thuật” của Chính phủ Trung Quốc, hoạt động
theo cùng khuôn mẫu vận hành của các tổ chức có cấu
trúc tương tự như Hội đồng Anh, Viện Goethe (của Đức),
hoặc Nhà văn hóa Pháp - được coi là đại diện “quyền
lực mềm” của các chính phủ Anh, Đức và Pháp trên
toàn thế giới.
Tuy
nhiên, khác biệt căn bản trong tôn chỉ mục đích của
Viện Khổng Tử và các cơ quan văn hóa phương Tây dần
lộ rõ. Cả ba cơ quan của Anh, Pháp và Đức đều không
được đặt trong các trường đại học trên toàn cầu
mà hoạt động độc lập, công khai tôn chỉ và định
hướng tại các nước đối tác.
Trong
khi đó, chỉ không lâu sau khi các Viện Khổng Tử đi vào
hoạt động, dư luận trong giới học thuật Mỹ đã ồn
ào vì việc các viện này giảng dạy “đúng định
hướng” của chính sách Bắc Kinh: từ chối công nhận
vụ thảm sát tại Thiên An Môn năm 1989, cấm thảo luận
về đề tài Tây Tạng...
Thậm
chí ông Hạ Nghiệp Lương - nguyên giáo sư kinh tế học
bị Đại học Bắc Kinh sa thải năm 2013 vì kêu gọi cải
cách chính trị - từng lên tiếng cảnh báo về khả năng
Trung Quốc cài cắm gián điệp qua các chương trình trao
đổi đào tạo và khách mời đến Mỹ.
Tại
Canada, từ năm 2007, một báo cáo giải mật của Cơ quan
Tình báo an ninh Canada đã nhắc đến Viện Khổng Tử như
một “nỗ lực (của Chính phủ Trung Quốc) trong việc
tạo ra tâm lý thân thiện với Trung Quốc và mọi điều
liên quan đến Trung Quốc”.
Vi
phạm tự do học thuật
Bản
thân chính quyền Bắc Kinh không che giấu tham vọng gây
ảnh hưởng qua Viện Khổng Tử. Năm 2009, chính ông Lý
Trường Xuân, nguyên cục trưởng Cục Tuyên truyền trung
ương Trung Quốc, đã chính thức thừa nhận các Viện
Khổng Tử là một phần quan trọng trong chiến lược
tuyên truyền ngoài nước của Chính phủ Trung Quốc.
Tuy
nhiên, Chính phủ Trung Quốc phủ nhận việc can thiệp và
cấm đoán tự do học thuật tại các nước đối tác.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh
ngày 30-9 cho biết các Viện Khổng Tử được thành lập
tại các trường đại học Mỹ dựa trên lời mời từ
phía Mỹ.
Bà
Oánh cũng khẳng định: “Các viện này cung cấp ban giảng
huấn, chương trình giảng dạy và các hỗ trợ khác theo
yêu cầu tự nguyện từ phía đối tác Mỹ. Các trường
(đại học Mỹ) không bị ép phải mở viện, và các viện
cũng không thể tác động xấu đến tự do học thuật và
tính chính trực hàn lâm được”.
Phản
ứng của giới học thuật Bắc Mỹ cho thấy một thực
tế khác với tuyên bố của Trung Quốc. Từ tháng 10-2013,
giáo sư ngành nhân chủng học Marshall Sahlins thuộc Đại
học Chicago đã công bố một điều tra về tình trạng
hoạt động của các Viện Khổng Tử tại giảng đường
Mỹ.
Sau
đó, hơn 100 giảng viên của đại học này đã ký tên
vào văn bản chính thức phản đối sự hiện diện của
viện trong khuôn viên Đại học Chicago. Tuyên bố không
tiếp tục gia hạn ký kết - đồng nghĩa với đóng cửa
viện - mà Đại học Chicago đưa ra vào tuần qua là kết
quả trực tiếp của phản ứng này.
Giáo
sư Eric Hayot thuộc khoa châu Á học, cựu giám đốc Viện
Khổng Tử của Đại học Pennsylvania, cho biết trong thời
điểm tại nhiệm, ông và các giáo sư cộng sự liên tục
đề xuất các kế hoạch nghiên cứu về khoa học, chính
trị, môi trường... của Trung Quốc nhằm tận dụng ngân
sách của viện. Tuy nhiên, mọi đề xuất đều bị Ban
Hán học bác bỏ vì lý do “nằm ngoài phạm vi hoạt động
của viện”.
Tại
Canada, theo nhật báo The Globe and Mail, Ban điều hành hệ
thống trường học thành phố Toronto - hệ thống trường
phổ thông lớn nhất Canada - đầu tháng 10 bỏ phiếu với
tỉ lệ 9-1 quyết định chấm dứt hoạt động những
chương trình đào tạo của các Viện Khổng Tử trong hệ
thống trường ở Toronto.
Nếu
đề xuất này được toàn thể hội đồng trường thông
qua, hệ thống trường phổ thông này sẽ là đơn vị thứ
3 sau Đại học McMaster và Đại học Sherbrooke của Canada
chấm dứt hợp tác với Viện Khổng Tử. Trước đó từ
tháng 12-2013, Hiệp hội Giảng viên đại học Canada cũng
ra văn bản kêu gọi các trường đại học Canada hủy bỏ
các hợp đồng hợp tác với Viện Khổng Tử.
Alice
Huynh, giáo viên tại một trường phổ thông Toronto, cho
biết bà đã thu thập được 14.000 chữ ký của phụ
huynh và người dân trong cộng đồng phản đối sự hiện
diện của Viện Khổng Tử trong các trường phổ thông
Toronto.
Phát
biểu tại buổi bỏ phiếu, bà nói: “Điều mà chúng tôi
cực lực phản đối là việc (nhà trường) trao quyền
dạy tiếng Hoa vào tay một tổ chức tự thừa nhận là
có động cơ chính trị và muốn gây ảnh hưởng đến
con em của chúng ta”.
Trước
buổi họp này, Ban điều hành hệ thống trường học
thành phố Toronto cho biết đã nhận được cảnh báo từ
giới chức Trung Quốc rằng việc đóng cửa các Viện
Khổng Tử tại khối trường phổ thông Toronto sẽ làm
ảnh hưởng xấu đến quan hệ của ban điều hành với
“thị trường học sinh nước ngoài lớn nhất của
Toronto”.
Tháng
6-2014, tiểu ban về tự do học thuật của Hiệp hội Giáo
sư đại học Mỹ đã công bố một báo cáo mang tiêu đề:
Về việc hợp tác với các chính phủ nước ngoài: Trường
hợp của Viện Khổng Tử.
Bản
báo cáo nhấn mạnh: trong xu hướng toàn cầu hóa, các
giảng đường nước Mỹ đã dần dần cởi mở hơn trong
việc tiếp nhận đóng góp (về nội dung, nhân sự và tài
chính) từ nước ngoài, từ chính phủ, viện, trung tâm,
tổ chức... đến các công ty tư nhân.
Tuy
nhiên, ranh giới của việc tiếp nhận đóng góp tích cực
từ ngoài nước và chấp nhận bị mất quyền quản lý
và kiểm soát về nội dung đóng góp luôn luôn rõ ràng.
Viện Khổng Tử là một điển hình đã vượt qua ranh
giới này.
Điều
bất ổn nhất trong các văn bản ký kết hợp tác giữa
Viện Khổng Tử Trung Quốc và các trường đại học Mỹ
là những điều khoản cho phép ban điều hành Viện Khổng
Tử toàn quyền tuyển dụng và kiểm soát nhân sự giảng
dạy của viện, lựa chọn chương trình giảng dạy và
hạn chế các đề tài tranh luận trong giảng đường theo
các quy chuẩn của Chính phủ Trung Quốc.
Bản
báo cáo của Hiệp hội Giáo sư đại học Mỹ tuyên bố:
“Việc cho phép một tổ chức khác kiểm soát các vấn
đề học thuật đi ngược lại với nguyên tắc về tự
do học thuật và quyền tự chủ của các đại học Mỹ”.
Giáo
sư ngành lịch sử Trung Hoa Matthew Sommer thuộc Đại học
Stanford bày tỏ: “Tôi lo ngại về những hậu quả lâu
dài (của việc Viện Khổng Tử hoạt động trong học
đường Mỹ). Các chương trình này đang phát triển rầm
rộ không chỉ ở Mỹ mà trên toàn thế giới và hiển
nhiên có tác động lớn đến việc ngành Trung Hoa học sẽ
được giảng dạy như thế nào. Đáng lo nhất không phải
là hiện nay, mà là hậu quả sẽ phát lộ trong 15, 20 năm
tới”.
Trả
lời phỏng vấn tờ The
Wall Street Journal,
ông Henry Reichman, phó chủ tịch Hiệp hội Giáo sư đại
học Mỹ, cho biết: “Tôi tin rằng Chicago và Pennsylvania
không phải là hai đại học duy nhất nhận ra rằng hợp
tác với một viện như kiểu Viện Khổng Tử là hoàn
toàn không đáng!”.
CAM
LY tổng hợp
.
-------------------
.
Vì
sao cần cảnh giác với Viện Khổng tử?' BBC 5
tháng 12 2014
.
No comments:
Post a Comment