(07/17/2012
06:07 PM)
Nói
tới sinh hoạt văn học, nghệ thuật miền Nam, 20 năm mà,
không đề cập tới lãnh vực xuất bản, theo tôi là một
thiếu sót lớn.
Lãnh
vực này, có nhiều điều để nói. Nhưng trong bài viết
này, tôi chỉ muốn nhắc tới một khía cạnh mà thôi. Đó
là sự kiện rất nhiều văn nghệ sĩ đã bước vào sân
chơi xuất bản, với những bảng hiệu riêng; do chính họ
làm chủ - - Chủ yếu để in tác phẩm của chính họ và,
một số bằng hữu.
Những
tựa sách ra đời từ các nhà xuất bản “tự phát”
này, do đó, không chú trọng lắm tới nhu cầu hay thị
hiếu quần chúng. Vì thế, thị trưởng xuất bản sách ở
miền Nam, trong những năm cuối thập niên 1960, đầu thập
niên 1970, rộ nở với những đóng góp phong phú, nhiều
mầu sắc; khả dĩ bù khuyết được những thiếu sót,
bất cập của thị trường sách miền Nam.
Nếu
không kể những nhà xuất bản chuyên nghiệp như nhà Sống
Mới, Khai Trí, Đồng Nai, Nguyễn Đình Vượng, hay Lá Bối,
An Tiêm, Nam Sơn, Trí Đăng…thì, những nhà xuất bản
được điều hành bởi các nhà văn, nhà thơ cũng đã tạo
được ít, nhiều tiếng. Điển hình như nhà Trình Bày,
của Thế Nguyên; nhà Đại Ngã của Nguyên Vũ; nhà Hành
Trình, của Nguyễn Văn Trung; nhà Thái Độ của Thế Uyên
v.v…
Lý
do đưa tới tình trạng “tự phát” tới “lạm phát”
nhà xuất bản do các nhà văn, nhà thơ, hay những cá nhân
yêu sách tự điều hành cơ sở của mình vì:
Thời
Đệ Nhị Cộng Hoà miền Nam, chế độ kiểm duyệt phải
nói là rất dễ dãi. Muốn xuất bản một cuốn sách bất
cứ loại nào, bạn chỉ cần nộp cho bộ Thông Tin, phòng
Kiểm Duyệt 2 bản thảo. Họ sẽ hẹn bạn trung bình từ
3 tới 4 tuần, trở lại, lấy giấy phép.
Phòng
kiểm duyệt này không bắt bạn phải điền đơn, khai báo
“lý lịch trích ngang” nào hết. Bạn cũng không phải
đóng bất cứ một lệ phí nào, dù rất nhỏ. Họ cũng
không bận tâm, tra vấn về tên tuổi, địa chỉ nhà xuất
bản.
Do
đó, bạn không cần phải núp bóng một cơ quan, một tổ
chức, hiệp hội nào của chính quyền; như tình trạng
hiện nay, ở Việt Nam.
Sách
in xong, trên nguyên tắc, bạn phải nộp bản tại phòng
kiểm duyệt. Nếu lười biếng, bạn cũng có thể lơ đi,
cứ việc cho phát hành sách khắp nơi mà, không một “cán
bộ,” một ô ng “công an văn hoá tư tưởng” nào bắt
bạn phải “làm việc,” phải “giải trình”…
Sở
thuế cũng không hề “hỏi thăm” bạn, dù trên thực
tế, một số nhà xuất bản “tự phát” của văn nghệ
sĩ cũng gặt hái thành công về mặt tài chánh.
Về
nguồn gốc của các nhà xuất bản loại “tự biên tự
diễn” vừa kể, thường “xuất phát” từ hai điểm
gốc sau đây:
Thứ
nhất: Các tạp chí dù lớn hay bé, ở tỉnh hay tại
Saigòn, sau một thời gian hoạt động, thường trưng thêm
bảng hiệu nhà xuất bản cùng tên với tờ báo.
Thí
dụ, tạp chí Đại Học Huế, có thêm nhà xuất bản Đại
Học. Tờ Ý Thức, phát xuất từ miền Trung (sau này, toà
soạn được ghi là theo… “chân người viết,”) có nhà
xuất bản Ý Thức. Những tạp chí ở Saigòn, như Sáng
Tạo, Văn Nghệ, Bách Khoa, Văn, Văn Học…đương nhiên,
có thêm một nhà xuất bản cùng tên.
Những
tuần báo và nhật báo, một số cũng lập thêm nhà xuất
bản riêng cho mình. Như nhà xuất bản Sống, của
nhật báo Sống, do cố nhà văn Chu Tử điều hành. Nhà
xuất bản Tiếng Chuông, thuộc báo Tiếng Chuông. Nhà xuất
bản Tuổi Ngọc, thuộc tuần báo Tuổi Ngọc, do cố nhà
văn Duyên Anh điều khiển; nhà xuất bản Tiểu Thuyết
Thứ Tư, thuộc tuần báo Tiểu Thuyết Thứ Tư của ông
Nguyễn Đức Nhuận; nhà xuất bản Thời Nay, của tờ
Thời Nay, v.v…
Ngay
như tờ sáng Tạo, dù đình bản đã lâu, nhưng nhà xuất
bản Sáng Tạo, do nhà văn Doãn Quốc Sỹ điều hành, chủ
yếu in sách của họ Doãn, vẫn hoạt động tới ngày 30
tháng 4 – 1975.
Thứ
nhì: Điểm “xuất phát” thứ hai của các nhà xuất bản
“tự phát” này do nhu cầu cá nhân của một số văn
nghệ sĩ. Thí dụ, nhà xuất bản Nguyễn Hiến Lê, của
học giả Nguyễn Hiến Lê; nhà xuất bản Thương Yêu của
cặp vợ chồng thi sĩ Nhã ca / Trần Dạ Từ; nhà Ca Dao
của nhà thơ Hoài Khanh; nhà Thời Mới, của nhà văn Võ
Phiến; nhà Kẻ Sĩ của nhà thơ Tô Thuỳ Yên; nhà xuất
bản Hoàng Đông Phương của nhà văn Nguyễn Thị Hoàng;
nhà Kinh thi của dịch giả, giáo sư Hoàng Như An / Nguyễn
Tự Cường; và rất nhiều văn nghệ sĩ khác….
Điểm
qua đường lối hay thành tích của một số nhà xuất bản
“tự phát,” chúng ta có thể kể tới nhà Trình Bày của
tác giả “Hồi chuông tắt lửa.”
Nhà
Trình Bày, như tôi từng đề cập, có chủ trương, đường
lối rất dứt khoát. Họ chọn sách để dịch, in, trên
những tiêu chuẩn như: Nội dung phải mang tính “dấn
thân,” chống chiến tranh; lên án mọi tệ trạng xã hội,
luôn cả lãnh vực tôn giáo.
Bởi
thế, nhà Trình Bày cũng là nhà xuất bản phổ biến
những tác phẩm “khó nuốt” của các cây bút như Lê
Văn Hảo, Dân tộc học; Nguyễn Khắc Ngữ, Mẫu hệ Chàm;
Đinh Phụng Tiến, tiểu thuyết “Hòn bi”… Hay những
tác phẩm mà các nhà xuất bản khác ngần ngại vì tính
“nhậy cảm” của nó. Như cuốn “Vài ngày làm việc
tại chung sự vụ” của cố thi sĩ Nguyên Sa.
Nhà
xuất bản Đại Ngã, chủ yếu in tiểu thuyết của nhà
văn Nguyên Vũ. Nhưng Đại Ngã cũng là nhà xuất bản in
tác phẩm đầu tay cho nhà văn Phan Nhật Nam, cuốn “Dọc
đường số một.”
Khi
đó, Phan Nhật Nam còn là một tên tuổi xa lạ với đám
đông. Trước khi bút ký vừa kể ra đời, người đọc
cũng không thấy một bài viết nào của ông xuất hiện
trên mặt báo. Đại Ngã cũng là nhà xuất bản duy nhất,
tính tới ngày tháng 4 -1975, in thơ cho cố thi sĩ Mai Trung
Tĩnh - - Một việc làm hoàn toàn bất vụ lợi. Đại Ngã
cũng in nhiều tác phẩm của những tác giả chưa nổi
tiếng.
Những
nhà xuất bản do văn nghệ sĩ cầm đầu, hoạt động ở
tầm mức nhỏ hơn Trình Bày hay Đại Ngã, có thể kể
tới nhà Kinh Thi, do dịch giả Hoàng Như An, tức Giáo sư
Như Hạnh / Nguyễn Tự Cường chủ trương.
Kinh
Thi là nhà xuất bản đầu tiên, có công giới thiệu hàng
loạt tác phẩm của nhà văn Đức, Erich Maria Remarque qua
tiếng Việt. Trong số đó có cuốn tiểu thuyết chống
chiến tranh, nổi tiếng khắp thế giới, nhan đề: “All
Quiet on the Western Front / Mặt trận miền tây vẫn yên
tĩnh.” (1)
Kinh
Thi cũng là nhà xuất bản chuyể dịch sang Việt ngữ
bộ “Thiền Luận’ của Daisetz Teitaro Suzuki (1870-1966.)
Cũng
từ nhà xuất bản này, độc giả còn được đọc những
bộ sách có tính cách tài liệu lịch sử liên quan tới
thế chiến Thứ Hai, mà, những trận đánh nổi tiếng,
hoặc những nhân vật kiệt hiệt của thời gian này, được
giới thiệu chi tiết. Một số nhân vật tên tuổi của
Do Thái, thời đó, cũng được gửi tới bạn đọc người
Việt.
Nhà
văn Nguyễn Thị Hoàng, sau khi nổi tiếng với tiểu thuyết
“Vòng tay học trò,” cũng cho ra đời một số sáng tác
khác của bà. Những tiểu thuyết thể hiện nỗ lực làm
mới chính mình của bà, vì e ngại các nhà xuất bản có
thể không muốn in, thì, bà cũng đã tự in lấy, dưới
bảng hiệu nhà xuất bản Hoàng Phuơng Đông.
Nhà
thơ Tô Thuỳ Yên, khi thành lập nhà xuất bản Kẻ Sĩ,
chủ yếu để in tiểu thuyết của Nguyễn Thị Thuỵ Vũ,
cũng được mô tả là rất thành công với tuyển tập
nhạc nhan đề “Những Tình khúc tiền chiến một thời
vang bóng.”
Tuyển
tập nhạc vừa kẻ, đã được in lại ở hải ngoại.
Nhưng không biết nhà thơ Tô Thuỳ Yên có được ai hỏi
han, xin phép?!!!
Nhắc
tới nhà xuất bản Kinh Thi của Hoàng Thuỵ An, với chủ
trương nghiêng về loại sách tương đối kén người đọc,
tôi nghĩ, cũng nên nhắc tới nhà xuất bản Khai Hoá(?)
của Vũ Dzũng (người bạn đời đầu tiên của nữ nghệ
sĩ Quỳnh Như, hiện có mặt tại miền nam Cali.)
Trái
ngược với Kinh Thi, nhà xuất bản của Vũ Dzũng chủ
trương giới thiệu những tác giả ngoại quốc dễ đọc,
thích hợp với quảng đại quần chúng. Chính Khai Hoá của
Vũ Dzũng là một trong vài nhà xuất bản “tự phát”
đầu tiên ở miền Nam, giới thiệu hàng loạt tiểu
thuyết Quỳnh Giao vào thị trường sách dịch. Vũ Dzũng
biến tác giả này thành một “cơn sốt lớn,” kéo dài
tới tháng 4-1975. Dịch giả truyện Quỳnh Giao được “tin
cậy” nhất thời đó, là Liêu Quốc Nhĩ.
Tiểu
thuyết Quỳnh Giao được độc giả bình dân ưa chuộng
tới độ, một nhà văn ở Saigòn, hãnh diện khoe rằng,
ông đã tìm ra “bí quyết” dựng truyện của bà. Sau
đó, ông ứng dụng ngay những “bí quyết Quỳnh Giao”
trong tiểu thuyết viết hàng ngày, cho các nhật báo, của
ông.
Lại
có nhà xuất bản “tự phát,” hoàn toàn không nhắm tới
một chút lợi nhuận nào; như nhà Con Đuông ở Cần Thơ;
do hoạ sĩ Ngy Cao Uyên (hiện cư ngụ tại Virginia) và, Bùi
Đức Long, chủ trương. Cho tới ngày ngưng hoạt động,
Con Đuông này chỉ xuất bản một số thi phẩm mà, hai
tập đầu là “Lục bát Cung Trầm Tưởng,’ và “Lục
bát Du Tử Lê.” Điều đáng ghi nhận: Mỗi thi phẩm chỉ
in 50 tập. Bìa sách là 50 bức tranh mầu khác nhau của hoạ
sỹ Ngy Cao Uyên, dán vào…
Một
nét đặc thù khác, trong sinh hoạt xuất bản sách ở miền
Nam, 20 năm, theo tôi, là sự đóng góp hay, chi phối một
cách “lặng lẽ” của một vài “đại gia” trong lãnh
vực này.
Người
đầu tiên tôi muốn nhắc đến là một nhân vật được
nhiều người biết. Đó là “Ông Khai Trí.” (2) Ông
không chỉ là chủ nhân nhà sách lớn nhất và, cũng là
nhà xuất bản bề thế Khai Trí trên đường Lê Lợi,
Saigòn mà, ông còn là ân nhân của rất nhiều anh em văn
nghệ Saigòn.
Tôi
nhớ, nhiều anh anh em văn nghệ kẹt tiền, đã tìm đến
ông. ngay cả khi không có bản thảo trong tay, chỉ cần
nói tên tác phẩm, ông cũng sẽ tuỳ hoàn cảnh, nội dung
câu chuyện mà giúp… Cũng không ít anh em sau đó, đã
“một đi không trở lại.”
Người
thứ hai, gần như không ai biết; trừ những người ở
trong lãnh vực xuất bản mình ên hay, “tự phát”. Đó
là anh Nguyễn Văn Thành mà, vài người trong giới chúng
tôi, gọi là Thành “Hiện Đại.”
Cũng
như ông…“Khai Trí,” hai chữ “Hiện Đại” vốn là
tên của nhà phát hành và, sau này là nhà xuất bản, do
anh Nguyễn Văn Thành chủ trương.
Mặc
dù Thành “Hiện Đại” cũng là một thứ “đại gia”
trong nghề làm sách và, chi phối một số nhà xuất bản
(điển hình như nhà Trình Bày;) một số dịch giả (như
dịch giả Nguyễn Hữu Hiệu;) nhưng tôi nhấn mạnh, ít
người biết tới vì anh không hề có một tiệm sách hay
“mặt bằng” nào, làm nơi giao dịch.
Thời
gian trước 1975, Thành “Hiện Đại” rất trẻ, chỉ
khoảng trên dưới ba mươi. Tứ thời dép Nhật. Áo bỏ
ngoài “thùng.” Không xe cộ. Phương tiện di chuyển duy
nhất là đôi chân của chính anh. Điểm hẹn hò, nơi giao
dịch giữa chúng tôi với Thành “Hiện Đại” là Kios
sách nằm ngay ngã tư Công Lý và Lê Lợi, cùng phía với
rạp cinéma Lê Lợi và nhà hàng Thanh Bạch. Đây cũng là
nơi tôi gặp học giả Vũ Tài Lục, lần đầu tiên.
Tôi
không biết họ Vũ đi tìm Thành “Hiện Đại” để thu
tiền những cuốn sách nào của ông? Tôi chỉ biết, hồi
đó, ông là tác giả của khá nhiều tựa sách bán chạy.
Thí dụ các cuốn “Thủ đoạn chính trị;” “Người
đàn bà trong tướng mệnh học;” “Khuôn mặt tài
phiệt;” “Thân phận trí thức;” hay, “Nói chuyện Tam
Quốc;” “Những quy luật chính trị trong sử Việt,”
vân vân…
Nhắc
tới những tựa sách bán chạy, tôi muốn nói tới khả
năng hay biệt tài “đánh hơi” thị trường sách của
Thành “Hiện Đại.”
Nhiều
năm giao thiệp với anh, chưa một lần tôi thấy anh cầm,
đọc một cuốn sách…Vậy mà, chính anh lại là người
chọn sách, giao cho các dịch giả. Dịch tới đâu, anh trả
tiền tới đó. Khi bản dịch hoàn tất, việc in ấn, phát
hành là chuyện của anh. Nói cách khác, bản quyền thuộc
về anh, chứ không phải những dịch giả đó.
Anh
tiết lộ, dịch giả Nguyễn Hữu Hiệu (hiện cư ngụ tại
Virginia,) là người được anh “chấm” để dịch cuốn
“Bác sĩ Zhivago” và, những cuốn khác, sau đó. Anh cũng
là người chọn tác phẩm “Chuông gọi hồn ai” của
Ernest Hemingway, giao cho Huỳnh Phan Anh (đang cư ngụ tại
thành phố San Jose) dịch sang tiếng Việt…
Vẫn
qua anh, tôi mới biết chính anh là người tài trợ cho Thế
Nguyên xuất bản các tạp chí Trình Bày, Đất Nước,
Nghiên Cứu Văn Học; và, trên 100 tựa sách mang nhãn hiệu
nhà XB Trình Bày, tính đến tháng 4 - 1975.
Tuồng
ít người biết rằng, Thành “Hiện Đại” còn là “chủ
nhân” của bộ sách “English for Today,” được dùng
chính thức trong chương trình học thuở đó.
Cũng
vậy, tôi nghĩ, nhiều phần, những người sưu tầm nhạc
tập, trước 1975, có dễ không biết rằng, khoảng 90% tập
nhạc họ có trong tay, là “tài sản độc quyền” của
Thành “Hiện Đại;” dù cho chúng mang tên nhiều nhà
xuất bản khác nhau. (Ngay những tuyển tập nhạc của
Trịnh Công Sơn, không qua kiểm duyệt, do người em là
Trịnh Xuân Tịnh xuất bản, cũng được giao cho Thành
“Hiện Đại”.)
Với những tác phẩm không do anh ứng tiền hoặc đặt cọc, nếu là những cuốn “ăn khách” thì, bằng mọi cách, Thành “Hiện Đại” sẽ sớm trở thành người độc quyền phân phối. Từ chỗ độc quyền này, anh trở thành người có ảnh hưởng lớn tới những cuốn sẽ được in ra.
Như
đã nói, “đại gia” này có biệt tài “đánh hơi”
các loại sách từ thượng vàng tới hạ cám. Nên giới
xuất bản “tự phát” thường hoan hỉ nghe theo, không
một lời phàn nàn. Thậm chí, một số nhà xuất bản “tự
phát” trước khi quyết định dịch hay, mua bản quyền
sáng tác của một tác giả nào đó, để chắc ăn, thường
hỏi ý kiến Thành “Hiện Đại.” Nếu “ông trùm”
“say no” mà, nhà xuất bản cứ in theo ý mình, thì,
Thành “Hiện Đại” chỉ nhận vài chục cuốn tượng
trưng. Phần còn lại, chủ nhân của chúng, “chịu khó”
mang về, cất đâu đó, trong nhà mình mà thôi.
Là
“chủ nhân” những tựa sách ăn khách, lại độc quyền
phát hành nhiều tựa sách bán chạy nên, chỉ trong vài
năm, căn nhà nằm đáy một con hẻm ở cuối đường Công
Lý của Thành “Hiện Đại,” đã trở thành cái kho, lưu
trữ hàng ngàn tựa sách, đủ loại. Mỗi tối, với sự
trợ giúp đắc lực của người em gái là Cathy Huệ. Hàng
trăm “order” của hàng trăm nhà sách ở khắp miền Nam,
được đóng, gói, để hôm sau gửi đi, hay giao tại chỗ
cho khách đặt.
Hơn
thế, dù chỉ như một chiếc bóng mờ nhạt, chìm lẫn
trong dòng người, dòng xe như thác cuồn cuộn suốt ngày
ở giao lộ Công Lý và Lê Lợi, nhưng Thành “Hiện Đại”
cũng đã mặc nhiên trở thành “đối tác” mà “đại
gia” Khai Trí phải nể mặt. Một lần, khi đứng nhìn
ông đi qua, bà đi lại, tại quầy sách (cũng là điểm
hẹn) ở ngã tư Công Lý và Lê Lợi, anh hãnh diện tiết
lộ:
“…Ông
Khai Trí “ăn” tôi về tự điển. Nhưng ông ấy thua tôi
các loại khác. Do đó, ông ấy phải chấp nhận trao đổi
sách với tôi, trên căn bản tính theo giá bán in nơi bìa
sách…”
Cuối
thập niên 1980, một lần cố thi sĩ Nguyên Sa hỏi tôi, có
biết Thành “Hiện Đại’ đã qua Mỹ? Anh có một thùng
giấy, bày bán những băng nhạc Pháp, thu lại, bên ngoài
một siêu thị ở đường Bolsa.
Ít
năm sau, tác giả “Áo lụa Hà Đông” lại báo cho tôi
biết, Thành “Hiện Đại” chính là chủ nhân tiệm bán
băng nhạc “tầm cỡ” Bích Thu Vân, trong khu Phước Lộc
Thọ. Người trông nom thường trực là Cathy Huệ.
Tìm
thăm anh đôi lần, tôi muốn được sống lại thời Thành
“Hiện Đại” và, nhà xuất bản / phát hành Hiện Đại
ở cuối đường Công Lý, Saigòn, cũ. Nhưng, anh cho tôi
cảm nhận, anh muốn quên…dĩ vãng! Tôi thấy không tiện
hỏi anh lý do.
Cũng
chỉ ít năm sau, Thành “Hiện Đại” tức Thành “Bích
Thu Vân” lặng lẽ biến mất.
Anh
đi đâu? Làm gì? Tôi e, ngay Cathy Huệ, em gái anh, cũng
không có câu trả lời. Câu hỏi về một nhân vật từng
chi phối phần khá lớn, ngành xuất bản sách của miền
Nam, 20 năm, còn ở với tôi, tới ngày hôm nay.
(Oct. 20 - 09.)
Chú
thích:
(1) Nhà văn Erich Maria Remarque người Đức. Ông sinh ngày 22 tháng 6 năm 1989, mất ngày 29 tháng 9 năm 1970. Ngoài cuốn “Mặt trận miền tây vẫn yên tĩnh,” độc giả Việt Nam còn rất quen thuộc với ông, qua những cuốn tiểu thuyết như “Một thời để yêu một thời để chết,” “Bản du ca cuối cùng của loài người không còn đất sống”…Tất cả đều do Hoàng Như An của Kinh Thi, chuyển ngữ.
(1) Nhà văn Erich Maria Remarque người Đức. Ông sinh ngày 22 tháng 6 năm 1989, mất ngày 29 tháng 9 năm 1970. Ngoài cuốn “Mặt trận miền tây vẫn yên tĩnh,” độc giả Việt Nam còn rất quen thuộc với ông, qua những cuốn tiểu thuyết như “Một thời để yêu một thời để chết,” “Bản du ca cuối cùng của loài người không còn đất sống”…Tất cả đều do Hoàng Như An của Kinh Thi, chuyển ngữ.
(2)
Ông tên Nguyễn Hùng Trương, sinh ở Gia Định, năm 1926;
mất ngày 11 tháng 3 năm 2005, tại Saigòn.
No comments:
Post a Comment