Nguyễn
Huyền Trang
Ngày
Quốc tế Nhân quyền (10/12) năm nay, mời các bạn cùng
Luật Khoa tạp chí tìm hiểu những điều căn bản nhất
về nhân quyền, thông qua những câu hỏi và trả lời đơn
giản nhất: Nhân quyền là gì? Tại sao cần hiểu về nó?
Có thể chăm lo cho quyền này trước, gác quyền kia lại
sau không? v.v.
Bài
liên quan: Lược
sử nhân quyền
Nhân
quyền là gì?
Như
chính cái tên gợi ra, nhân quyền là quyền được sống
như một con người. Đó không phải là những quyền mà
một người kiếm được, được ban cho, hay được kế
thừa từ người khác. Chúng là những quyền cố hữu, cơ
bản mà một người nghiễm nhiên được hưởng và được
bảo vệ, và các tổ chức và cá nhân khác phải thừa
nhận và tôn trọng. Nhân quyền và những quyền tự do cơ
bản cho phép chúng ta triển nở đầy đủ và phát huy
được hết phẩm chất người của mình.
Khái
niệm nhân quyền được phát minh như thế nào?
Nhân
quyền là sáng tạo của con người. Chúng ra đời từ cảm
giác bất công mà con người phải trải qua khi nhân tính
của họ bị chối bỏ hoặc bị ngược đãi. Chúng dựa
trên nhu cầu ngày càng tăng của con người về một cuộc
sống trong đó nhân phẩm và các giá trị cố hữu của
mỗi người đều được tôn trọng và bảo vệ. Nhân
quyền đưa vào trật tự tự nhiên của thế giới ý niệm
về sự công bằng, do đó mang lại cho sự tồn tại của
con người một ý thức và mục đích cao hơn.
Nhân
quyền có khác nhau tùy theo dân tộc không?
Không.
Nói cách khác, không có “nhân quyền của người Mỹ”,
“nhân quyền Việt Nam”, “nhân quyền của đàn ông”,
“nhân quyền của phụ nữ”.
Nhân
quyền là các quyền con người. Đó là những quyền luân
lý có tính phổ quát cần được tôn trọng mà không phân
biệt giới tính, màu da, tôn giáo, độ tuổi, sắc tộc,
tầng lớp, quan điểm chính trị, v.v. Chúng là những
quyền tự nhiên, thuộc về mọi người chỉ đơn giản
là vì họ là con người. Ý niệm cơ bản về những quyền
như vậy tồn tại ở tất cả các nền văn hóa và các
xã hội dưới dạng thức nào đó. Ngay cả khi luật pháp
quốc gia không công nhận hay bảo vệ những quyền này,
người dân của đất nước đó vẫn có những nhân quyền
bất khả xâm phạm, và không ai có thể phủ nhận.
Nhân
quyền có phụ thuộc vào văn hóa không?
Câu
hỏi này gần giống câu hỏi trên, cho nên câu trả lời
cũng tương tự: Không. Tính phổ quát là nguyên tắc cơ
bản để hiểu nhân quyền – nói cách khác nhân quyền
được áp dụng bình đẳng cho mỗi người và cho tất cả
mọi người bất kể họ đang sống trong văn hóa nào.
Tuy
vậy, hiện nay một số chính phủ và phong trào vẫn tranh
cãi gay cắt và thậm chí bác bỏ nguyên tắc này vì lý
do không phù hợp văn hóa, truyền thống, thuần phong mỹ
tục v.v. Thật ra, lý do văn hóa thường được dùng để
biện minh khi tổ chức hoặc cá nhân vi phạm các tiêu
chuẩn quốc tế về nhân quyền.
Tại
sao cần biết quyền của mình?
Vấn
đề nhân quyền liên quan và có ảnh hưởng đến tất cả
chúng ta, không loại trừ một cá nhân nào. Mặc dù có
nhiều nỗ lực thúc đẩy nhân quyền trên thế giới,
song ở nhiều nơi các chính phủ và các cá nhân vẫn tiếp
tục có những hành động chà đạp nhân quyền như tra
tấn, bức cung, giam giữ tùy tiện, giết người, v.v. Vì
vậy, trang bị cho mình những hiểu biết cơ bản về nhân
quyền và quyền tự do cơ bản là việc làm quan trọng để
chúng ta có thể ngăn chặn được các hành vi xâm phạm
nhân quyền của bản thân.
Những
cá nhân và chính phủ không tuân thủ các tiêu chuẩn về
nhân quyền phải chịu trách nhiệm với người dân của
đất nước mình cũng như với cộng đồng quốc tế.
Bằng việc hiểu các quyền con người, một cá nhân có
thể hình thành ý thức trách nhiệm không chỉ trong hành
động của mình, mà trong việc bảo vệ và ủng hộ nhân
quyền, cũng như bày tỏ sự lo lắng dành cho những người
bị vi phạm nhân quyền. Vấn đề vi phạm nhân quyền chỉ
có thể được giải quyết nếu người ta nhận ra các
quyền cơ bản của mình và sẵn sàng nỗ lực thúc đẩy
và bảo vệ nhân quyền của mình cũng như của người
khác.
Chúng
ta cũng chỉ có thể đạt được sự công bằng xã hội
và tự do cho người khi tôn trọng và thực hiện nhân
quyền.
Về
phía chính quyền, sự phủ nhận, chối bỏ nhân quyền sẽ
tạo ra những điều kiện gây bất ổn về chính trị và
xã hội, gieo mầm mống bạo lực và xung đột xuống các
xã hội và các quốc gia.
Có
thể ưu tiên chăm lo quyền này trước, quyền kia sau
không?
Những
người chủ trương “phải ấm cái thân trước” cho
rằng các quyền dân sự và chính trị cá nhân chỉ là
thứ xa xỉ trong một xã hội không đủ cơm ăn, áo mặc,
và chỉ nên trao cho người dân những quyền này khi các
nhu cầu cơm ăn, áo mặc, chăm sóc sức khỏe được đảm
bảo.
Những
lý lẽ ủng hộ (nhóm) quyền này mà bỏ qua (nhóm) quyền
kia như vậy đều lờ đi tính bất khả phân tách của
nhân quyền. Sự tôn trọng các quyền dân sự và chính
trị không thể tách rời khỏi quyền được hưởng các
quyền kinh tế, xã hội và văn hóa. Một đất nước sẽ
không thể đạt được sự phát triển kinh tế và xã hội
đích thực nếu người dân không được tham gia vào quá
trình điều hành đất nước mình.
Nhân
quyền bao gồm những quyền gì?
Trải
qua hàng trăm năm đấu tranh, phát triển từ những ý
tưởng thô sơ về quyền của tầng lớp quý tộc, đến
quyền của người da trắng, đến quyền của những nhóm
yếu thế như người da màu và phụ nữ, các quyền cơ
bản nhất của con người đã được đúc kết thành 30
điều của Tuyên ngôn Phố quát về Nhân quyền (1948) và
được coi là khuôn mẫu chung cần đạt tới của mọi
dân tộc và quốc gia.
Năm
1966, Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua hai công
ước quốc tế định nghĩa chi tiết hơn nữa các quyền
này – Công ước Quốc tế về các quyền dân sự và
chính trị (ICCPR) tập trung vào các quyền cá nhân, và
Công ước Quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và
văn hóa (ICESCR) nghiêng về các quyền chung và trách nhiệm
của nhà nước. Cùng với nhau, ba văn kiện đã làm thành
Bộ luật Nhân quốc Quốc tế, và bộ luật này được
sử dụng như một tiêu chuẩn hành vi và là cơ sở để
yêu cầu chính phủ các nước phải tuân thủ nhân quyền.
Quyền
dân sự và chính trị
Theo
Công ước Quốc tế về Các Quyền Dân sự và Chính trị,
tất cả các chính phủ có nghĩa vụ bảo vệ quyền sống,
quyền tự do, và quyền hưởng an toàn cho tất cả các
công dân của mình. Các chính phủ cũng phải bảo đảm
không ai bị biến thành nô lệ, không ai bị tra tấn, hay
giam giữ tùy tiện. Mọi người đều được hưởng quyền
được xét xử công bằng. Các quyền tự do tư tưởng,
biểu đạt, lựa chọn tín ngưỡng và tôn giáo cũng phải
được bảo vệ. Công ước này khẳng định mọi người
có quyền tự do tư tưởng, tiếp cận thông tin, quyền tự
do hành động và lựa chọn việc làm, cũng như quyền tự
do tham gia chính trị trong cộng đồng và xã hội của
mình.
Cụ
thể, các điều từ điều 3 tới điều 21 của Tuyên ngôn
Phổ quát về Nhân quyền xác lập các quyền dân sự và
chính trị mà ai cũng được hưởng, bao gồm các quyền
sau:
- Quyền sống, quyền tự do và an toàn cá nhân;
- Không bị bắt làm nô lệ và tôi đòi;
- Không phải chịu cực hình, tra tấn, hay bất kỳ hình thức đối xử, hoặc trừng phạt bất nhân, hay có tính cách lăng nhục;
- Không bị bắt bớ, cầm tù hay lưu đày tùy tiện;
- Quyền được xét xử công bằng;
- Không bị xâm phạm tùy tiện về đời sống riêng tư, gia đình, nhà ở, hay thư tín, cũng như bị xúc phạm danh dự hay tiếng tăm;
- Quyền tự do di chuyển và cư trú, trong phạm vi biên giới của quốc gia.
- Mọi người đều có quyền rời khỏi lãnh thổ bất kỳ nước nào, kể cả nước của mình, và quyền trở về xứ sở;
- Quyền tị nạn và tìm sự dung thân tại các quốc gia khác.
- Quyền kết hôn và lập gia đình;
- Quyền sở hữu tài sản;
- Quyền tự do tư tưởng, tín ngưỡng và tôn giáo;
- Quyền tự do ngôn luận và bày tỏ quan điểm;
- Quyền tự do hội họp và lập hội, một cách ôn hòa;
- Quyền tham gia vào việc điều hành xứ sở của mình, và quyền tiếp cận bình đẳng với các dịch vụ công.
Quyền
kinh tế, xã hội và văn hóa
Theo
Công ước Quốc tế về Các Quyền Kinh tế, Xã hội và
Văn hóa, tất cả các chính phủ đều được kỳ vọng
không ngừng nỗ lực cải thiện điều kiện sống công
dân. Chẳng hạn, chính phủ phải nỗ lực bảo đảm cho
mọi người dân quyền có cơm ăn, áo mặc, nhà ở, chăm
sóc sức khỏe, hưởng an sinh xã hội, được học tập
và làm việc, v.v… Các quyền này cần được thúc đẩy
bình đẳng, phân biệt đối xử giới tính, độ tuổi,
sắc tộc, tín ngưỡng tôn giáo v.v. Đây là những quyền
bảo vệ tất cả mọi người trước nguy cơ bị tước
đi những nhu cầu sống cơ bản.
Cụ
thể, các điều từ 22 tới 27 xác lập tất cả mọi
người đều được hưởng những quyền kinh tế, xã hội
và văn hóa sau:
- Quyền hưởng an sinh xã hội;
- Quyền được làm việc,
- Quyền được hưởng lương bổng như nhau; quyền thành lập và tham gia các nghiệp đoàn;
- Quyền nghỉ ngơi và giải trí;
- Quyền được hưởng một mức sống no ấm, phù hợp cho sức khỏe;
- Quyền được học tập;
- Quyền được tự do tham gia sinh hoạt văn hóa cộng đồng.
Các
quyền môi trường và phát triển
Đôi
khi còn được gọi là nhóm quyền “thế hệ thứ ba”,
các quyền này khẳng định tất cả mọi người đều có
quyền được phát triển và được sống trong một môi
trường trong sạch, không bị ô nhiễm. Dù tên gọi trên
có thể gây đôi chút hiểu nhầm, song thực chất nhóm
quyền này không tách rời khỏi các nhóm quyền được
bảo vệ trong hai công ước quốc tế về quyền năm 1966.
Ngay điều 1 của hai công ước đã nêu rõ tất cả mọi
người đều có quyền tự quyết và tự do xác định
tình trạng chính trị và tự do theo đuổi sự phát triển
kinh tế, xã hội và văn hóa của riêng mình.
Tính
phổ quát của nhân quyền đã được tái khẳng định
trong Tuyên bố Vienna mà Hội thảo Thế giới về Nhân
quyền thông qua năm 1993. Tuyên bố này khẳng định “Bản
chất phổ quát của các quyền con người và quyền tự
do là không thể bàn cãi” và rằng “tất cả các quyền
con người đều phổ quát, không thể tách rời, phụ
thuộc và có liên quan với nhau”.
No comments:
Post a Comment